Wymagania edukacyjne - zakres rozszerzony CZĘŚĆ 1

WYMAGANIA EDUKACYJNE

Dział programu

Lp.

Temat

Poziom wymagań

konieczny (K)

podstawowy (P)

rozszerzający (R)

dopełniający (D)

Badania przyrodnicze

1

Metodyka badań biologicznych

Uczeń:

– rozróżnia metody poznawania świata

– wymienia etapy badań biologicznych

Uczeń:

– wyjaśnia, na czym polega różnica między rozumowaniem dedukcyjnym a rozumowaniem indukcyjnym

– rozróżnia problem badawczy od hipotezy, próbę kontrolną od próby badawczej, zmienną niezależną od zmiennej zależnej

Uczeń:

– omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań

– formułuje główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń biologicznych

–planuje przykładową obserwację biologiczną

–wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji

Uczeń:

– analizuje kolejne etapy prowadzenia badań

2

Obserwacje mikroskopowe jako źródło wiedzy biologicznej

– nazywa elementy układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego

– wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym

–definiuje pojęcie zdolność rozdzielcza

– wyjaśnia sposób działania mikroskopów optycznego i elektronowego

–porównuje działanie mikroskopu optycznego i mikroskopu elektronowego

–wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych

–określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego

–wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów elektronowych: transmisyjnego i skaningowego

Chemiczne podstawy życia

1

Składniki nieorganiczne organizmów

– klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne

– wymienia związki budujące organizm

– klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy

– wymienia pierwiastki biogenne

– nazywa wiązania i oddziaływania chemiczne

– wymienia funkcje wody

– wymienia funkcje soli mineralnych

– omawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów

– określa znaczenie i występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań chemicznych

– omawia budowę cząsteczki wody

–określa objawy niedoboru wybranych makro- i mikroelementów

– charakteryzuje budowę różnych typów wiązań chemicznych

–charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody

– uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów

– rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych

– wykazuje związek między budową cząsteczki wody i właściwościami a jej rolą w organizmie

2

Budowa i znaczenie węglowodanów

– wymienia cechy i funkcje głównych grup węglowodanów

–klasyfikuje sacharydy i podaje przykłady

– wymienia właściwości mono-, oligo- i polisacharydów

– określa kryterium klasyfikacji sacharydów

– wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie O-glikozydowe

– omawia występowanie i znaczenie wybranych mono-, oligo- i polisacharydów

– klasyfikuje monosacharydy

– charakteryzuje i porównuje budowę wybranych polisacharydów

– porównuje budowę chemiczną mono-, oligo- i polisacharydów

– planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy

– omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów

– ilustruje powstawanie wiązania O-glikozydowego

– zapisuje wzory wybranych węglowodanów

3

Lipidy – budowa i znaczenie

– wymienia funkcje lipidów

– klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki

– omawia znaczenie poszczególnych grup lipidów

– wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi

– wymienia kryteria klasyfikacji tłuszczowców

– charakteryzuje budowę lipidów prostych, złożonych i izoprenowych

– uzasadnia znaczenie cholesterolu

– planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów

– porównuje poszczególne grupy lipidów

– omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie biologicznej

– analizuje budowę triglicerydu

4

Białka – główny budulec organizmu

– nazywa grypy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych

– wymienia przykładowe białka i ich funkcje

– omawia budowę białek

– rozpoznaje struktury przestrzenne białek

– wymienia właściwości białek

– podaje kryteria klasyfikacji białek

– wskazuje wiązanie peptydowe

– wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach zachodzi koagulacja i denaturacja białek

– charakteryzuje grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych

– zapisuje wzór ogólny aminokwasów

– zapisuje reakcję powstawania dipeptydu

– charakteryzuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek

– analizuje budowę aminokwasów

– klasyfikuje aminokwasy ze względu na charakter podstawników

– porównuje białka fibrylarne i globularne

– porównuje proces koagulacji i denaturacji białek

– planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych

5

Budowa i rola kwasów nukleinowych

– charakteryzuje budowę pojedynczego nukleotydu DNA i RNA

– omawia rolę DNA

– wymienia rodzaje RNA i określa ich rolę

– określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych

– wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad

– definiuje pojęcia: podwójna helisa, replikacja

– charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną cząsteczki DNA i RNA

– porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA

– rysuje schemat budowy nukleotydu

– oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA

– rozróżnia zasady azotowe

– nazywa i wskazuje wiązania w cząsteczce DNA

Komórka – podstawowa jednostka życia

1

Przestrzenna organizacja komórki

– definiuje pojęcia: komórka, organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy

– wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych

– wskazuje i nazywa struktury komórki prokariotycznej i eukariotycznej

– rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową i prokariotyczną

– wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią i objętością

– rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej

– klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra komórkowego

– charakteryzuje funkcje struktur komórki prokariotycznej

– porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną

– wskazuje cechy wspólne i różnice między komórkami eukariotycznymi

– wymienia przykłady największych komórek roślinnych i zwierzęcych

– analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do i z komórki

– wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy

2

Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych

– nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych

– wymienia właściwości błon biologicznych

– wymienia funkcje błon biologicznych

– wymienia rodzaje transportu przez błony

– omawia model budowy błony biologicznej

– wyjaśnia różnicę między transportem biernym a transportem czynnym

– rozróżnia endocytozę i egzocytozę

– definiuje pojęcia: osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza

– charakteryzuje białka błon

– omawia budowę i właściwości lipidów występujących w błonach biologicznych

– charakteryzuje różne rodzaje transportu przez błony

– porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji

– przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym

–analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach biologicznych

– wyjaśnia różnicę w sposobie działania białek kanałowych i nośnikowych

– planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony

– planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych

3

Jądro komórkowe

– wymienia funkcje jądra komórkowego

– definiuje pojęcia: chromatyna, nukleosom, chromosom, kariotyp, chromosomy homologiczne

– identyfikuje chromosomy płci i autosomy

– wyjaśnia różnicę między komórką haploidalną a komórką diploidalną

– identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego

– określa skład chemiczny chromatyny

– wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej

– wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym

– rysuje chromosom metafazowy

– podaje przykłady komórek haploidalnych i komórek diploidalnych

– charakteryzuje elementy jądra komórkowego

– charakteryzuje budowę chromosomu metafazowego

– dowodzi, iż komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych

– wyjaśnia różnicę między heterochromatyną a euchromatyną

– uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym

4

Składniki cytoplazmy

– omawia skład i znaczenie cytozolu

– wymienia elementy cytoszkieletu i ich funkcje

– identyfikuje ruchy cytozolu

– charakteryzuje budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej

– charakteryzuje budowę i rolę rybosomów, aparatu Golgiego i lizosomów

– omawia ruchy cytozolu

– określa rolę peroksysomów i glioksysomów

– wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową

– porównuje elementy cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i rozmieszczenia

– porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką

– planuje doświadczenie mające na celu wykazanie znaczenia wysokiej temperatury w dezaktywacji katalazy w bulwie ziemniaka

– rozpoznaje elementy cytoszkieletu

– ilustruje plan budowy wici i rzęski

– dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej

5

Składniki cytoplazmy otoczone dwiema błonami

– wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone dwiema błonami

– uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych

– wymienia funkcje plastydów

– charakteryzuje budowę mitochondriów

– klasyfikuje typy plastydów

– charakteryzuje budowę chloroplastu

– wymienia argumenty potwierdzające słuszność teorii endosymbiozy

– wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce

– porównuje typy plastydów

– wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi

– przedstawia sposoby powstawania plastydów i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów

– rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej

6

Pozostałe składniki komórki. Połączenia między komórkami

– klasyfikuje składniki komórki na plazmatyczne i nieplazmatyczne

– wymienia komórki zawierające wakuolę

– wymienia funkcje wakuoli

– wymienia komórki zawierające ścianę komórkową

– wymienia funkcje ściany komórkowej

– nazywa substancje będące głównymi składnikami budulcowym ściany komórkowej

– wyjaśnia, na czym polegają wtórne zmiany o charakterze inkrustacji i adkrustacji

– nazywa rodzaje połączeń międzykomórkowych w komórkach roślinnych i zwierzęcych

– omawia budowę wakuoli

– wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów

– charakteryzuje budowę ściany komórkowej

– omawia umiejscowienie, budowę i funkcje połączeń między komórkami u roślin i zwierząt

– porównuje ścianę komórkową pierwotną ze ścianą komórkową wtórną u roślin

– porównuje procesy inkrustacji i adkrustacji

– wyjaśnia, w jaki sposób inkrustacja i adkrustacji zmieniają właściwości ściany komórkowej

7

Podziały komórkowe

– wymienia rodzaje podziałów komórki

– rozpoznaje etapy mitozy i mejozy

– charakteryzuje przebieg poszczególnych etapów mitozy i mejozy

– porównuje przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy

– wyjaśnia znaczenie zjawiska crossing-over

– definiuje pojęcia: kariokineza i cytokineza

– ilustruje poszczególne etapy mitozy i mejozy

– wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki

– określa skutki zaburzeń cyklu komórkowego

– wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową

– analizuje schemat przedstawiający ilość DNA i chromosomów w poszczególnych etapach cyklu komórkowego

– charakteryzuje poszczególne etapy interfazy

– określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego

– wyjaśnia, na czym polega programowana śmierć komórki

– wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej

– wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnej i zwierzęcej

– charakteryzuje sposób formowania wrzeciona kariokinetycznego w komórce roślinnej i zwierzęcej

– omawia znaczenie amitozy i endomitozy

Różnorodność wirusów, bakterii, protistów i grzybów

1

Klasyfikowanie organizmów

– wymienia zadania systematyki

– wymienia główne rangi taksonów

– wymienia kryteria klasyfikowania organizmów według metod opartych na podobieństwie i pokrewieństwie organizmów

– wymienia nazwy pięciu królestw świata organizmów

– wymienia charakterystyczne cechy organizmów należących do każdego z pięciu królestw

– definiuje pojęcia: takson, narządy homologiczne, gatunek

– ocenia znaczenie systematyki

– wyjaśnia, na czym polega nazewnictwo binominalne gatunków i podaje nazwisko jego twórcy

– wyjaśnia zasady konstruowania klucza dwudzielnego do oznaczania gatunków

– wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych

– określa stanowisko systematyczne wybranego gatunku rośliny i zwierzęcia

– wskazuje w nazwie gatunku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy

– wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym systemem klasyfikacji

– definiuje pojęcia: takson monofiletyczny, parafiletyczny i polifiletyczny

– porównuje królestwa świata żywego

– porównuje i ocenia sposoby klasyfikowania organizmów oparte na metodach fenetycznych i filogenetycznych

– oznacza gatunki, wykorzystując klucz w postaci graficznej lub numerycznej

– konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych gatunków organizmów

– ocenia stopień pokrewieństwa organizmów na podstawie analizy drzewa rodowego organizmów

2

Wirusy – bezkomórkowe formy materii

– wymienia cechy wirusów

– wymienia sposoby rozprzestrzeniania się wirusowych chorób roślin, zwierząt i człowieka

– omawia znaczenie wirusów

wymienia choroby wirusowe człowieka

– charakteryzuje budowę wirionu

– omawia przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cyklu wirusa zwierzęcego

– wyjaśnia, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne

– uzasadnia, że wirusy znajdują się na pograniczu materii nieożywionej i żywej

– wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a lizogenicznym

– klasyfikuje wirusy na podstawie rodzaju kwasu nukleinowego, morfologii, rodzaju gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje ich przykłady

– charakteryzuje wybrane choroby wirusowe człowieka

– charakteryzuje formy wirusów pod względem kształtu

– porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cykl wirusa zwierzęcego

– omawia teorie pochodzenia wirusów

– wyjaśnia różnicę między wirusem a wiroidem

– określa znaczenie prionów

3

Bakterie – organizmy bezjądrowe

– charakteryzuje budowę komórki bakteryjnej

– wymienia czynności życiowe bakterii

– klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu odżywiania i oddychania

– wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego bakterii

– podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii

– wymienia choroby bakteryjne człowieka i drogi zakażenia

– wymienia funkcje poszczególnych elementów komórki

– identyfikuje różne formy komórek bakterii i rodzaje ich skupisk

– określa wielkość komórek bakteryjnych

– określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu życiowym bakterii

– wyjaśnia znaczenie procesów płciowych zachodzących u bakterii

– definiuje pojęcia: anabioza, taksja, koniugacja

– wyjaśnia, na czym polega różnica w budowie komórki bakterii samo- i cudzożywnej

– charakteryzuje poszczególne grupy bakterii w zależności od sposobu odżywiania i oddychania oraz podaje ich przykłady

– omawia etapy koniugacji

– charakteryzuje grupy systematyczne bakterii

– omawia objawy wybranych chorób bakteryjnych człowieka

– proponuje działania profilaktyczne

– omawia różnice w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych

– wyjaśnia znaczenie heterocyst

– omawia rodzaje taksji

4

Protisty – proste organizmy eukariotyczne

– wymienia czynności życiowe protistów

– omawia budowę komórki protistów zwierzęcych

– omawia sposób odżywiania się protistów zwierzęcych

– charakteryzuje przebieg rozmnażania się bezpłciowego i płciowego protistów

– wymienia charakterystyczne cechy budowy protistów roślinopodobnych

– omawia sposób odżywiania się protistów roślinopodobnych

– wymienia cechy charakterystyczne dla protistów grzybopodobnych

– podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia protistów

– wymienia choroby wywoływane przez protisty i drogi ich zarażenia

– rozróżnia rodzaje ruchów u protistów zwierzęcych

– wyjaśnia rolę wodniczek w odżywianiu i wydalaniu protistów

– wyróżnia główne rodzaje plech u protistów roślinopodobnych

– wymienia typy zapłodnienia występujące u protistów

– porównuje poszczególne typy protistów

– wymienia przedstawicieli poszczególnych typów protistów

– podaje przykłady protistów, których organizm jest: pojedynczą komórką, kolonią, plechą

– określa kryterium klasyfikacji protistów

– wymienia i charakteryzuje sposób funkcjonowania organelli ruchu u protistów

– wyjaśnia, na czym polega różnica między pinocytozą a fagocytozą

– omawia proces wydalania i osmoregulacji zachodzący u protistów zwierzęcych

– omawia kolejne etapy przebiegu koniugacji u pantofelka

– omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii

– charakteryzuje budowę form jednokomórkowych i wielokomórkowych protistów roślinopodobnych

– wymienia cechy charakterystyczne plech protistów roślinopodobnych

– porównuje typy zapłodnienia u protistów

– proponuje działania profilaktyczne w celu uniknięcia zarażenia się protistami chorobotwórczymi

– wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja i wydalanie mają szczególne znaczenie dla protistów słodkowodnych

– uzasadnia różnicę między cyklem rozwojowym z mejozą pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną

– wymienia rodzaje materiałów zapasowych występujących u protistów roślinopodobnych

– wymienia barwinki fotosyntetyczne u protistów roślinopodobnych

– wymienia cechy budowy charakterystyczne dla poszczególnych typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych

– omawia choroby wywoływane przez protisty

– omawia przemianę pokoleń z dominującym sporofitem na przykładzie listownicy

5

Grzyby – cudzożywne beztkankowce. Porosty

– wymienia cechy charakterystyczne grzybów

– omawia budowę grzybów, używając pojęć: grzybnia, strzępki, owocnik

– charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego i płciowego grzybów

– wymienia przedstawicieli poszczególnych typów grzybów

– omawia znaczenie grzybów i porostów

– wyjaśnia, dlaczego grzyby są plechowcami

– omawia sposoby oddychania grzybów

– rozróżnia poszczególne typy grzybów

– przedstawia budowę, środowisko i sposób życia porostów

– określa wpływ grzybów na zdrowie i życie człowieka

– rozróżnia rodzaje strzępek

– porównuje sposoby rozmnażania się grzybów

– omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sprzężniowców, workowców i podstawczaków

– rozróżnia typy hymenoforów u podstawczaków

– porównuje cechy poszczególnych typów grzybów

– wymienia gatunki grzybów saprobiontycznych, pasożytniczych i symbiotycznych

– przedstawia zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby

– charakteryzuje rodzaje plech porostów

– określa kryterium klasyfikacji grzybów

– porównuje typy mikoryz

– porównuje rodzaje zarodników

– wskazuje fazę dominującą w cyklu rozwojowym sprzężniowców, workowców i podstawczaków

– określa rolę rozmnóżek w rozmnażaniu porostów

Różnorodność roślin

1

Rośliny pierwotnie wodne

– wymienia cechy właściwe wyłącznie roślinom

– wymienia cechy charakterystyczne dla roślin pierwotnie wodnych

– omawia znaczenie krasnorostów i zielenic

– wymienia formy organizacji roślin pierwotnie wodnych

– wymienia sposoby rozmnażania krasnorostów i zielenic

– charakteryzuje formy organizacji roślin pierwotnie wodnych

– omawia przemianę pokoleń na przykładzie ulwy sałatowej

– omawia kolejne etapy koniugacji u skrętnicy

– wyjaśnia trudności w klasyfikacji systematycznej krasnorostów i zielenic

– charakteryzuje krasnorosty i zielenice pod względem budowy i środowiska występowania

2

Główne kierunki rozwoju roślin lądowych

– wymienia cechy środowiska wodnego

– wymienia przykłady adaptacji roślin do życia na lądzie

– rozróżnia grupy morfologiczno-rozwojowe roślin lądowych

– omawia jedną z hipotez o pochodzeniu roślin lądowych, wymieniając cechy świadczące o bliskim pokrewieństwie roślin i współczesnych zielenic

– definiuje pojęcie telom

– charakteryzuje ryniofity

– omawia główne założenia teorii telomowej

– porównuje warunki panujące w wodzie i na lądzie

– wykazuje znaczenie cech adaptacyjnych roślin do życia na lądzie

3

Tkanki roślinne

– określa rolę tkanek twórczych

– wymienia charakterystyczne cechy tkanek stałych

– omawia budowę epidermy

określa funkcje tkanek okrywających

– omawia budowę i funkcję poszczególnych rodzajów miękiszu

– omawia budowę i funkcje tkanek wzmacniających

– omawia tkanki przewodzące, wskazując cechy budowy drewna i łyka, które umożliwiają tym tkankom przewodzenie substancji

– klasyfikuje i identyfikuje tkanki roślinne

– wymienia charakterystyczne cechy tkanek twórczych

– wymienia wytwory epidermy i omawia ich znaczenie

– wymienia merystemy pierwotne i wtórne oraz określa ich funkcje

– określa lokalizację merystemów w roślinie

– omawia efekt działania kambium i fellogenu

– wyjaśnia, na czym polega mechanizm zamykania i otwierania aparatów szparkowych

– wyjaśnia znaczenie kutykuli

– omawia znaczenie utworów wydzielniczych

– uzasadnia różnicę pomiędzy tkankami twórczymi a tkankami stałymi

– porównuje budowę epidermy i ryzodermy

– charakteryzuje sposób powstawania, budowę oraz znaczenie korkowicy

– wymienia przykłady wewnętrznych i powierzchniowych utworów wydzielniczych

4

Budowa i funkcje korzenia

– wymienia główne funkcje korzenia

– charakteryzuje budowę strefową korzenia

– omawia budowę pierwotną i wtórną korzenia

– porównuje budowę palowego i wiązkowego systemu korzeniowego oraz uzasadnia, że systemy te stanowią adaptację do warunków środowiska

– wymienia modyfikacje budowy korzeni

– przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w korzeniu oraz charakteryzuje efekty ich działalności

– charakteryzuje modyfikacje budowy korzeni

– porównuje budowę pierwotną korzenia z budową wtórną

5

Budowa i funkcje łodygi

– wymienia funkcje łodygi

– omawia budowę pierwotną i wtórną łodygi

– wymienia modyfikacje budowy łodygi

– omawia etapy przyrostu na grubość łodygi

– przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w łodydze oraz charakteryzuje efekty ich działalności

–charakteryzuje modyfikacje budowy łodygi

– porównuje budowę pierwotną łodygi z budową wtórną

– rozróżnia łodygi w zależności od stopnia trwałości

6

Budowa i funkcje liści

– wymienia funkcje liści

– omawia budowę anatomiczną liścia

– definiuje pojęcie ulistnienie

– wymienia rodzaje ulistnienia, unerwienia liści i rodzaje nerwacji

– podaje przykłady liści pojedynczych i złożonych

– wymienia modyfikacje budowy liści

– omawia budowę morfologiczną liścia

– określa rolę poszczególnych elementów budowy liścia

– porównuje miękisz palisadowy z miękiszem gąbczastym

– określa znaczenie modyfikacji liści

– rozróżnia typy ulistnienia, nerwacji i rodzaje liści

– porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny iglastej i liścia rośliny dwuliściennej oraz uzasadnia przyczyny istniejących różnic

7

Mszaki – rośliny o dominującym gametoficie

– wymienia środowiska, w których występują mszaki

– wymienia wspólne cechy mszaków

– omawia budowę gametofitu i sporofitu mszaków

– omawia znaczenie mszaków

– wymienia cechy plechowców i organowców

– omawia cykl rozwojowy mszaków

– rozróżnia mchy, wątrobowce i glewiki

– podaje przykłady cech łączących mszaki z plechowcami i organowcami

– określa rolę poszczególnych elementów gametofitu i sporofitu mszaków

– określa znaczenie wody w cyklu rozwojowym mszaków

– wskazuje pokolenie diploidalne i haploidalne w cyklu rozwojowym

– określa miejsce zachodzenia i znaczenie mejozy w cyklu rozwojowym

– wymienia przedstawicieli mchów, wątrobowców i glewików

– uzasadnia, że u mszaków występuje heteromorficzna przemiana pokoleń

– wskazuje cechy charakterystyczne mchów, wątrobowców i glewików

– porównuje budowę gametofitu i sporofitu u mchów, wątrobowców i glewików

– wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych grup mchów

– omawia budowę liścia wątrobowców na przykładzie porostnicy

8

Paprotniki – zarodnikowe rośliny naczyniowe

– wymienia cechy morfologiczno-rozwojowe paprotników

– omawia budowę gametofitu i sporofitu paprotników

– wskazuje cechy charakterystyczne paprociowych, widłakowych i skrzypowych

– omawia znaczenie paprotników

– wymienia cechy charakterystyczne w cyklu rozwojowym paprotników

– wymienia przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych

– omawia budowę morfologiczną i anatomiczną paprociowych

– wskazuje i nazywa elementy budowy sporofitu paprociowych, widłakowych i skrzypowych  

– omawia cykl rozwojowy paprotników jednakozarodnikowych na przykładzie narecznicy samczej

– omawia cykl rozwojowy paprotników różnozarodnikowych na przykładzie widliczki ostrozębnej

– charakteryzuje przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych

– wskazuje cechy paprociowych, które zdecydowały o opanowaniu środowiska lądowego i osiągnięciu większych rozmiarów niż mszaki

– porównuje budowę i znaczenie współczesnych oraz dawnych widłakowych i skrzypowych

– podaje przykłady żyjących w Polsce gatunków widłakowych, skrzypowych i paprociowych objętych ochroną prawną

9

Nagozalążkowe – rośliny kwiatowe z nieosłoniętym zalążkiem

– wymienia cechy charakterystyczne dla roślin nagozalążkowych

– omawia budowę sporofitu roślin nagozalążkowych

– omawia znaczenie roślin nagozalążkowych

–wymienia cechy nasiennych występujące u nagozalążkowych

– wyjaśnia genezę nazwy nagozalążkowe (nagonasienne)

– wymienia i krótko charakteryzuje głównych przedstawicieli roślin szpilkowych w Polsce

– wyjaśnia znaczenie kwiatu, nasion, zalążka i łagiewki pyłkowej u nagozalążkowych

– przedstawia budowę kwiatu rośliny nagozalążkowej i wskazuje elementy homologiczne do struktur poznanych u paprotników

– przedstawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u roślin nagozalążkowych

– przedstawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej

– omawia budowę nasienia sosny zwyczajnej

– wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych wielkolistnych oraz ich przedstawicieli

– wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych drobnolistnych oraz ich przedstawicieli

– wymienia gatunki roślin nagozalążkowych objętych w Polsce ścisłą ochroną gatunkową

10

Okrytozalążkowe – rośliny wytwarzające owoce

– wymienia cechy roślin okrytozalążkowych odróżniające je od nagozalążkowych

– charakteryzuje sporofit roślin okrytozalążkowych

– przedstawia budowę obupłciowego kwiatu rośliny okrytozalążkowej

– ocenia możliwości adaptacyjne roślin okrytozalążkowych

– omawia znaczenie roślin okrytozalążkowych

– wyjaśnia genezę nazwy rośliny okrytozalążkowe (okrytonasienne)

– wymienia rodzaje kwiatów

– omawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin okrytozalążkowych

– ocenia znaczenie wykształcenia się nasion dla opanowania środowiska lądowego przez rośliny

– omawia sposób rozprzestrzeniania się nasion i owoców

– omawia funkcje elementów kwiatu obupłciowego u rośliny okrytozalążkowej

– omawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u rośliny okrytozalążkowej

– wyjaśnia związek między zapyleniem a zapłodnieniem

– wyjaśnia na przykładach związek między budową kwiatu u rośliny okrytozalążkowej a sposobem jego zapylania

– charakteryzuje mechanizmy zapobiegające samozapyleniu

– omawia przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia

– omawia budowę nasienia

– wymienia przykłady owoców pojedynczych (suchych i mięsistych), zbiorowych i owocostanów

– porównuje cechy budowy morfologicznej i anatomicznej u roślin jednoliściennych i dwuliściennych

– rozróżnia rodzaje kwiatów

– definiuje pojęcia: pręcikowie, słupkowie, kwiatostan

– schematycznie przedstawia różne rodzaje kwiatostanów

– uzasadnia, dlaczego rośliny unikają samozapylenia

– podaje kryterium podziału nasion na bielmowe, bezbielmowe i obielmowe oraz wskazuje między nimi podobieństwa i różnice

– definiuje pojęcie partenokarpia

– porównuje sposoby powstawania różnych owoców

– charakteryzuje wybrane rodziny dwuliściennych i jednoliściennych

– wymienia przykłady roślin jednoliściennych i dwuliściennych

Funkcjonowanie roślin

1

Transport wody, soli mineralnych i substancji odżywczych

– wymienia funkcje wody w życiu roślin

– omawia bilans wodny w organizmie rośliny

– omawia bierny i czynny mechanizm pobierania wody, posługując się pojęciami: transpiracja, parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin

– charakteryzuje etapy transportu wody i soli mineralnych w roślinie

– charakteryzuje rodzaje transpiracji

– określa skutki niedoboru wody w roślinie

– definiuje pojęcia: potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne

– omawia mechanizm zamykania i otwierania się aparatów szparkowych

– wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się transport asymilatów w roślinie

– omawia sposób pobierania soli mineralnych przez rośliny

– przedstawia sposób określenia potencjału wody w roślinie

– wyjaśnia rolę sił kohezji i adhezji w przewodzeniu wody

– omawia czynniki wpływające na intensywność transpiracji

– planuje doświadczenie mające na celu zbadanie wpływu natężenia światła na intensywność transpiracji

2

Wzrost i rozwój roślin okrytonasiennych

– definiuje pojęcia: wzrost rośliny i rozwój rośliny

– omawia etapy ontogenezy rośliny

– charakteryzuje sposoby wegetatywnego rozmnażania się roślin

– wskazuje, które etapy cyklu życiowego rośliny składają się na stadium wegetatywne, a które na generatywne

– omawia kiełkowanie nasion, uwzględniając charakterystyczne dla tego procesu zmiany fizjologiczne i morfologiczne

– charakteryzuje procesy wzrostu i rozwoju embrionalnego okrytonasiennej rośliny dwuliściennej od momentu zapłodnienia do powstania nasienia

– wymienia warunki względnego i bezwzględnego spoczynku nasion

– charakteryzuje procesy, które zachodzą w okresie wzrostu wegetatywnego siewki

– omawia wpływ temperatury i długości dnia i nocy na zakwitanie roślin

– definiuje pojęcia: wernalizacja i fotoperiodyzm

– charakteryzuje rośliny krótkiego dnia (RKD), rośliny długiego dnia (RDD) i rośliny neutralne (RN)

– planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie biegunowości pędów rośliny

– porównuje kiełkowanie nadziemne (epigeiczne) i podziemne (hipogeiczne

– definiuje pojęcia: rośliny monokarpiczne i rośliny polikarpiczne

– wymienia przykłady roślin monokarpicznych i polikarpicznych

3

Regulatory wzrostu i rozwoju roślin

– wymienia charakterystyczne cechy fitohormonów

– wymienia pięć głównych grup fitohormonów

– wymienia najważniejsze funkcje auksyn, giberelin, cytokinin, inhibitorów wzrostu i etylenu

– definiuje pojęcie fitohormony

– podaje przykłady wykorzystania fitohormonów rolnictwie i ogrodnictwie

– charakteryzuje miejsce syntetyzowania auksyn oraz wpływ auksyn na procesy wzrostu i rozwoju roślin

– charakteryzuje wpływ giberelin i cytokinin na procesy wzrostu i rozwoju roślin

– wyjaśnia wpływ inhibitorów wzrostu na kiełkowanie nasion i reakcje obronne roślin

– wyjaśnia wpływ etylenu na dojrzewanie owoców i zrzucanie liści

– analizuje wykres przedstawiający wpływ stężenia auksyn na wzrost korzeni i łodygi

– porównuje wpływ auksyn i giberelin na rośliny

– porównuje wpływ stężenia auksyn i cytokinin na wzrost i rozwój tkanek roślinnych

– określa rolę fitohormonów mających znaczenie w uruchamianiu reakcji obronnych roślin poddanych działaniu czynników stresowych

4

Reakcje roślin na bodźce

– wyróżnia typy ruchów roślin oraz podaje ich przykłady

– wyjaśnia różnicę między tropizmami a nastiami

– wyjaśnia mechanizm powstawania ruchów wzrostowych i turgorowych

– wyróżnia rodzaje tropizmów i nastii w zależności od rodzaju bodźca zewnętrznego

– omawia rodzaje tropizmów

– wyjaśnia przyczynę odmiennej reakcji korzenia i łodygi na działanie siły grawitacyjnej

– omawia przykłady nastii

– uzasadnia różnicę między tropizmem dodatnim a tropizmem ujemnym

– wyjaśnia znaczenie auksyn w reakcjach ruchowych roślin

– planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie geotropizmu korzenia i pędu

– uzasadnia, że nastie mogą mieć charakter ruchów turgorowych i wzrostowych

Różnorodność bezkręgowców

1

Kryteria klasyfikacji zwierząt

– klasyfikuje i podaje przykłady zwierząt na podstawie następujących kryteriów: wykształcenie tkanek, rodzaj symetrii, liczba listków zarodkowych, występowanie lub brak wtórnej jamy ciała, przekształcenie się pragęby, sposób bruzdkowania i powstawanie mezodermy

– wymienia etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt

– definiuje pojęcia: zwierzęta dwuwarstwowe i zwierzęta trójwarstwowe, zwierzęta pierwouste i zwierzęta wtórouste

– uzasadnia związek między symetrią ciała a budową zwierzęcia i trybem życia

– charakteryzuje przebieg i efekty bruzdkowania

– wyjaśnia, w jaki sposób powstaje otwór gębowy, odbytowy i mezoderma u zwierząt pierwoustych i wtóroustych  

– charakteryzuje zwierzęta acelomatyczne, pseudocelomatyczne i celomatyczne

– klasyfikuje zwierzęta celomatyczne ze względu na rodzaj segmentacji i obecność lub brak struny grzbietowej

2

Gąbki – zwierzęta beztkankowe

– omawia środowisko i tryb życia gąbek

– charakteryzuje podstawowe czynności życiowe gąbek

omawia znaczenie gąbek

– omawia bezpłciowy i płciowy sposób rozmnażania się gąbek

– przedstawia ogólny plan budowy gąbki

– wyjaśnia, na czym polegają totipotencjalne właściwości komórek i określa ich znaczenie w życiu gąbek

– wymienia gromady zaliczane do typu gąbek wraz z przykładami ich przedstawicieli

– porównuje typy budowy ciała gąbek

– określa rolę komórek kołnierzykowatych

– omawia budowę ściany ciała gąbek

– charakteryzuje poszczególne gromady gąbek

3

Tkanki zwierzęce – budowa i funkcja

– klasyfikuje tkanki zwierzęce

– omawia budowę i rolę tkanki nabłonkowej

– omawia budowę i funkcje tkanki łącznej

– omawia budowę tkanki chrzęstnej i kostnej

– charakteryzuje budowę i funkcje osocza oraz elementów morfotycznych krwi

– omawia ogólne cechy budowy tkanki mięśniowej

– omawia budowę i rolę elementów tkanki nerwowej

nazywa poziomy organizacji budowy ciała zwierząt

– wymienia układy narządów budujących ciała zwierząt

– rozpoznaje poszczególne rodzaje tkanek zwierzęcych

– dzieli tkanki nabłonkowe na podstawie liczby warstw komórek, kształtu komórek i pełnionych funkcji

– wymienia funkcje gruczołów

– wyjaśnia kryteria podziału tkanki łącznej

– wymienia przykłady tkanek łącznych właściwych, podporowych i płynnych

– definiuje pojęcia: narząd, układ narządów

– rysuje tkanki zwierzęce

– charakteryzuje nabłonki pod względem budowy, roli i miejsca występowania

– charakteryzuje pod względem budowy, roli i występowania tkanki łączne właściwe

– porównuje rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych pod względem budowy i miejsca występowania

– porównuje pod względem budowy i sposobu funkcjonowania tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną serca oraz poprzecznie prążkowaną szkieletową

– określa pochodzenie poszczególnych rodzajów tkanek

– klasyfikuje gruczoły

– wymienia cechy charakterystyczne i funkcje limfy i hemolimfy

– omawia sposób przekazywania impulsu nerwowego

– wymienia funkcje komórek glejowych

4

Parzydełkowce – tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe

– charakteryzuje środowisko i tryb życia parzydełkowców

– charakteryzuje ogólną budowę ciała parzydełkowców

– omawia sposób odżywiania się parzydełkowców

– omawia znaczenie parzydełkowców

– nazywa typ układu nerwowego parzydełkowców i omawia jego budowę

– omawia sposób wykonywania ruchów i przemieszczania się parzydełkowców

– charakteryzuje sposoby rozmnażania się parzydełkowców

– porównuje budowę polipa z budową meduzy

– wymienia funkcje i miejsca występowania poszczególnych rodzajów komórek ciała parzydełkowców

– charakteryzuje budowę ściany ciała parzydełkowca

– omawia przemianę pokoleń u parzydełkowców na przykładzie chełbi modrej

– wymienia przykładowych przedstawicieli gromad

– wskazuje podobieństwa i różnice między wewnętrzną a zewnętrzną ścianą ciała u parzydełkowca

– omawia budowę i znaczenie parzydełek

– definiuje pojęcie ciałka brzeżne (ropalia)

– charakteryzuje gromady parzydełkowców

– wyjaśnia rolę koralowców w tworzeniu raf koralowych

5

Płazińce – zwierzęta spłaszczone grzbieto-
-brzusznie

– wymienia wspólne cechy wszystkich przedstawicieli płazińców

– omawia budowę wewnętrzną płazińców

– omawia sposoby odżywiania się płazińców

– wyjaśnia, w jaki sposób u płazińców zachodzi wymiana gazowa i transport substancji

– wymienia przykłady adaptacji płazińców do pasożytniczego trybu życia

– omawia znaczenie płazińców

– definiuje pojęcia: żywiciel pośredni, żywiciel ostateczny, obojnak, zapłodnienie krzyżowe

– wymienia gatunki pasożytnicze płazińców, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka

– proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka płazińcami pasożytniczymi

– omawia budowę wora powłokowo-mięśniowego

– omawia budowę morfologiczną płazińców

– omawia budowę układu pokarmowego płazińców

– nazywa typ układu nerwowego płazińców i omawia jego budowę

– omawia budowę i funkcje układu wydalniczego płazińców

– omawia budowę układu rozrodczego płazińców

– charakteryzuje cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego i motylicy wątrobowej

– definiuje pojęcia: rabdity, statocysty

– wymienia gromady płazińców

– charakteryzuje gromady płazińców

6

Nicienie – zwierzęta o obłym, nieczłonowanym ciele

– omawia ogólny plan budowy ciała nicieni

– charakteryzuje tryb życia nicieni

– wymienia cechy charakterystyczne budowy nicieni

– charakteryzuje podstawowe czynności życiowe nicieni

– omawia znaczenie nicieni

– proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka nicieniami pasożytniczymi

– omawia pokrycie ciała u nicieni

– omawia budowę układu pokarmowego i sposób trawienia nicieni

– wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa i transport substancji u nicieni

– omawia budowę układu wydalniczego i nerwowego nicieni

– omawia sposób rozmnażania się i rozwoju nicieni

– charakteryzuje cykl rozwojowy glisty ludzkiej i włośnia krętego

– definiuje pojęcie: linienie, oskórek

– wymienia i charakteryzuje nicienie pasożytnicze roślin, zwierząt i człowieka oraz nicienie niepasożytnicze

– wskazuje przystosowania nicieni do pasożytnictwa

7

Pierścienice – bezkręgowce o wyraźnej metamerii

– charakteryzuje tryb życia pierścienic

– wymienia cechy budowy anatomicznej wspólne dla wszystkich pierścienic

– przedstawia ogólną budowę ciała pierścienic

– omawia wewnętrzną budowę ciała pierścienic na przykładzie dżdżownicy

– wymienia cechy budowy pijawek o znaczeniu adaptacyjnym do pasożytniczego trybu życia

– omawia znaczenie pierścienic

– omawia budowę układu pokarmowego pierścienic

– wyjaśnia, w jaki sposób u pierścienic zachodzi wymian gazowa

– omawia budowę układu krwionośnego i nerwowego u pierścienic

– charakteryzuje budowę i funkcje układu wydalniczego pierścienic

– omawia sposób rozmnażania się pierścienic

– wyjaśnia różnicę między metamerią homonomiczną a heteronomiczną

– wymienia funkcje parapodiów

– omawia pokrycie ciała u pierścienic

– wskazuje podobieństwa i różnice w rozmnażaniu się wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek

– wyjaśnia znaczenie siodełka u skąposzczetów i pijawek

– wymienia przedstawicieli wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek

– omawia budowę morfologiczną odcinka głowowego ciała nereidy

–omawia budowę morfologiczną parapodium nereidy

– wymienia barwniki oddechowe pierścienic i barwy, jakie nadają krwi

– wyjaśnia rolę komórek chloragogenowych

– charakteryzuje gromady należące do pierścienic

8

Stawonogi – zwierzęta o członowanych odnóżach

– wymienia i charakteryzuje środowiska, w których żyją stawonogi

– wymienia wspólne cechy budowy morfologicznej i anatomicznej stawonogów

– charakteryzuje narządy wymiany gazowej stawonogów

– wymienia typy gruczołów wydalniczych

– omawia przebieg rozwoju złożonego z przeobrażeniem niezupełnym i zupełnym

– omawia znaczenie stawonogów

– wymienia typy aparatów gębowych owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują

– wymienia typy odnóży owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują

– definiuje pojęcia: przeobrażenie zupełne, przeobrażenie niezupełne, imago, poczwarka

– porównuje budowę morfologiczną i anatomiczną skorupiaków, pajęczaków i owadów

– omawia budowę układu pokarmowego stawonogów

– porównuje budowę narządów oddechowych stawonogów żyjących w wodzie i na lądzie

– omawia sposób działania otwartego układu krwionośnego

– porównuje stawonogi wodne i lądowe pod względem budowy narządów wydalniczych oraz usuwanych produktów przemiany materii

– przedstawia budowę łańcuszkowego układu nerwowego typowego dla większości stawonogów

– wyjaśnia, na czym polega partenogeneza

– charakteryzuje skorupiaki, szczękoczułkowce oraz tchawkowe i podaje ich przedstawicieli

– definiuje pojęcia: miksocel, hemolimfa

– omawia różnorodność budowy skrzydeł owadów

– uzasadnia, że stawonogi przystosowały się do pobierania różnorodnego pokarmu

– wyjaśnia rolę ostii w sercu

– omawia budowę oka złożonego

– wyjaśnia rolę narządów tympanalnych

– wyjaśnia rolę pokładełka

– porównuje skorupiaki, szczękoczułkowce i tchawkowce

– wymienia przystosowania stawonogów do życia w różnorodnych typach środowisk

9

Mięczaki – zwierzęta o miękkim niesegmentowanym ciele

– charakteryzuje środowisko życia mięczaków

– przedstawia ogólną budowę ciała mięczaków na przykładzie ślimaka

– wymienia cechy budowy charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli mięczaków

– omawia znaczenie mięczaków

– omawia budowę układu pokarmowego mięczaków i sposoby pobierania przez nie pokarmu

– charakteryzuje budowę i sposób funkcjonowania narządów oddechowych u mięczaków zasiedlających środowiska wodne i lądowe

– charakteryzuje rozmnażanie się mięczaków

– wyjaśnia budowę i funkcje muszli u mięczaków

– wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi przepływ krwi w układzie krwionośnym mięczaków

– omawia budowę układu krwionośnego głowonogów

– omawia budowę układu nerwowego

– omawia wydalanie i osmoregulację u mięczaków

– uzasadnia twierdzenie, że głowonogi są mięczakami o najwyższym stopieniu złożoności budowy

– porównuje budowę zewnętrzną i budowę muszli u poszczególnych gromad mięczaków

– charakteryzuje gromady mięczaków oraz wskazuje charakterystyczne cechy budowy morfologicznej umożliwiające ich identyfikację

– wymienia przykłady gatunków należących do poszczególnych gromad

10

Szkarłupnie – bezkręgowe zwierzęta wtórouste

– charakteryzuje środowisko i tryb życia szkarłupni

– omawia znaczenie szkarłupni w przyrodzie i życiu człowieka

– wymienia funkcje układu wodnego (ambulakralnego)

– przedstawia ogólną budowę ciała szkarłupni

– omawia czynności życiowe szkarłupni

– omawia budowę wewnętrzną szkarłupni na przykładzie rozgwiazdy

– omawia sposób odżywiania się i budowę układu pokarmowego szkarłupni

– wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa, transport substancji oraz wydalanie i osmoregulacja u szkarłupni

– omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego)

– uzasadnia, iż szkarłupnie są nietypowymi bezkręgowcami

– charakteryzuje budowę układu nerwowego szkarłupni

– omawia sposób rozmnażania się szkarłupni

– wymienia gromady szkarłupni i przykładowych przedstawicieli

– porównuje budowę morfologiczną liliowców, rozgwiazd, wężowideł, jeżowców i strzykw

Różnorodność strunowców

1

Charakterystyka strunowców. Strunowce niższe

– wymienia pięć najważniejszych cech strunowców

– wymienia podtypy strunowców

– przedstawia drzewo rodowe strunowców

– porównuje plan budowy bezkręgowców i strunowców

– charakteryzuje środowisko i tryb życia przedstawicieli strunowców niższych na przykładzie lancetnika

– wskazuje w budowie lancetnika charakterystyczne cechy strunowców

– omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe bezczaszkowców na przykładzie lancetnika

– omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe osłonic na przykładzie żachwy

– analizuje drzewo rodowe strunowców

– definiuje pojęcie strunowce niższe

2

Cechy charakterystyczne kręgowców

– wymienia wspólne cechy wszystkich kręgowców

– charakteryzuje pokrycie ciała kręgowców, uwzględniając budowę oraz funkcje, jakie pełni naskórek i skóra właściwa

– przedstawia plan budowy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn u kręgowców

– wymienia odcinki układu pokarmowego kręgowców

– charakteryzuje rodzaje narządów wymiany gazowej u kręgowców

– omawia budowę ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego kręgowców

– wyjaśnia znaczenie narządów zmysłów kręgowców

– charakteryzuje budowę układu wydalniczego, krwionośnego i rozrodczego kręgowców

– wymienia grupy biologiczne kręgowców

– wymienia cechy charakterystyczne dla wszystkich krągłoustych

– porównuje budowę przednercza, pranercza i zanercza

– porównuje sposoby rozmnażania się i rozwoju kręgowców

– omawia budowę wewnętrzną i charakteryzuje podstawowe czynności życiowe krągłoustych na przykładzie minoga

– omawia etapy ewolucji łuków skrzelowych u kręgowców

– wymienia cechy krągłoustych świadczące o tym, że są najprymitywniejszymi kręgowcami

3

Ryby – żuchwowce pierwotnie wodne

– wymienia cechy charakterystyczne dla ryb

– omawia ogólną budowę ciała ryby

– charakteryzuje pokrycie ciała ryb, wskazując te cechy, które stanowią przystosowanie do życia w wodzie

– przedstawia budowę układu krwionośnego ryb

– charakteryzuje sposób rozmnażania się ryb

– wymienia przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym

– omawia znaczenie ryb

– wymienia płetwy parzyste i nieparzyste oraz ich funkcje

– wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej u ryb

– definiuje pojęcia: tarło, ikra

– podaje przykłady potwierdzające, że pokrój ciała ryby odbiegający od typowego dla nich wzorca wynika z adaptacji do życia w różnych warunkach środowiska wodnego

– omawia budowę układu szkieletowego ryb

– omawia elementy budowy układu pokarmowego ryb

– wyjaśnia znaczenie i działanie pęcherza pławnego

– omawia budowę skrzeli ryby

– omawia budowę układu nerwowego ryb

– charakteryzuje narządy zmysłów u ryb

– wyjaśnia znaczenie linii nabocznej

– wyjaśnia, na jakiej zasadzie u ryb chrzęstnoszkieletowych, ryb kostnoszkieletowych słonowodnych i kostnoszkieletowych słodkowodnych odbywa się wydalanie i osmoregulacja

– omawia przystosowania ryb w budowie do życia w wodzie

– charakteryzuje rodzaje łusek

– definiuje pojęcie serce żylne

– przedstawia budowę mózgowia u ryby kostnoszkieletowej

– charakteryzuje podgromady ryb

– wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad

– wskazuje zagrożenia ze strony działalności człowieka dla bioróżnorodności ryb

– proponuje działania mające na celu ochronę zróżnicowania gatunkowego ryb

4

Płazy – kręgowce dwuśrodowiskowe

– charakteryzuje środowisko życia płazów

– przedstawia budowę i funkcje skóry płazów

– omawia budowę układu krwionośnego płazów

– charakteryzuje rozmnażanie się płazów

– wymienia przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym

– omawia znaczenie płazów

– charakteryzuje funkcjonowanie narządów wymiany gazowej u dorosłych płazów i ich larw

– charakteryzuje rozwój płazów bezogonowych na przykładzie żaby

– definiuje pojęcia: skrzek, kijanka

– omawia cechy budowy i funkcje szkieletu płazów na przykładzie szkieletu żaby

– charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposób odżywiania się płazów

– omawia budowę układu oddechowego płazów

– charakteryzuje budowę układu nerwowego płazów

– wyjaśnia znaczenie poszczególnych narządów zmysłów

– omawia proces wydalania u płazów

– wymienia charakterystyczne cechy budowy i trybu życia kijanek

– wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności płazów

– proponuje działania mające na celu ochronę płazów

– wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u żaby

– wyjaśnia związek między pojawieniem się narządu wymiany gazowej w postaci płuc a modyfikacją budowy układu krwionośnego u płazów

– analizuje modyfikacje budowy i czynności wybranych narządów zmysłów u płazów związane z ich funkcjonowaniem w warunkach środowiska lądowego

– porównuje rozwój płazów bezogonowych, ogoniastych i beznogich

– uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia w środowisku wodno-lądowym

– charakteryzuje rzędy płazów

– wymienia przedstawicieli poszczególnych rzędów płazów

5

Gady – pierwsze owodniowce

– charakteryzuje środowisko życia gadów

– charakteryzuje sposób odżywiania się gadów

– przedstawia budowę układu krwionośnego gadów

– omawia sposób rozmnażania się i rozwoju gadów

– wymienia przystosowania w budowie gadów będące adaptacją do życia na lądzie

– omawia znaczenie gadów

– wymienia cechy pokrycia ciała gadów, które stanowią adaptacje do życia w środowisku lądowym

– przedstawia cechy budowy oraz funkcje szkieletu gadów na przykładzie jaszczurki

– charakteryzuje budowę i czynności mózgowia i narządów zmysłów gadów

– omawia budowę układu wydalniczego gadów

– wskazuje kryterium, na podstawie którego została utworzona systematyka gadów

– wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności gadów

– proponuje działania mające na celu ochronę gadów

– wyjaśnia rolę częściowej przegrody występującej w komorze serca u większości gadów

– omawia proces wentylacji płuc u gadów

– porównuje proces wydalania u gadów żyjących na lądzie i w wodzie

– uzasadnia, że sposób rozmnażania i rozwoju gadów stanowi adaptację do życia na lądzie

– wymienia funkcje poszczególnych błon płodowych u gadów

– uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia gadów na lądzie

– charakteryzuje podgromady gadów

– wymienia przykładowych przedstawicieli podgromad

6

Ptaki – latające zwierzęta pokryte piórami

– charakteryzuje środowisko życia ptaków

– omawia ogólną budowę ciała ptaków

– charakteryzuje pokrycie ciała ptaków

– charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposoby odżywiania się ptaków

– omawia budowę układów: krwionośnego, oddechowego i rozrodczego ptaków

– charakteryzuje rozmnażanie się ptaków

– wymienia cechy budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące przystosowaniami ptaków do lotu

– omawia znaczenie ptaków

– omawia budowę pióra konturowego

– charakteryzuje narządy zmysłów ptaków

– omawia budowę jaja ptaków i podaje funkcje elementów budowy

– porównuje gniazdowniki z zagniazdownikami

– omawia budowę szkieletu ptaka na przykładzie gęsi

– przedstawia budowę skrzydła ptaka

– wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania występujący u ptaków

– omawia schemat budowy mózgowia ptaków

– charakteryzuje budowę i funkcjonowanie układu wydalniczego ptaków

– analizuje cechy budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące adaptacją ptaków do lotu

– wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ptaków

– proponuje działania mające na celu ochronę ptaków

– wyjaśnia rolę gruczołu kuprowego

– wymienia typy piór ptaków oraz ich funkcje

– wyjaśnia, na czym polega pierzenie się ptaków

– omawia rozmieszczenie i funkcje worków powietrznych u ptaków

– wyjaśnia znaczenie układów oddechowego i krwionośnego w utrzymaniu stałocieplności u ptaków

– omawia zjawisko wędrówek ptaków

– charakteryzuje podgromady i nadrzędy ptaków

– wymienia przykładowe gatunki wybranych grup systematycznych

7

Ssaki – kręgowce wszechstronne i ekspansywne

– charakteryzuje środowisko życia ssaków

– wymienia cechy charakterystyczne dla ssaków

– charakteryzuje pokrycie ciała ssaków

– omawia budowę układu pokarmowego ssaków i rolę poszczególnych narządów

– charakteryzuje budowę układu oddechowego ssaków i rolę poszczególnych narządów

– przedstawia budowę układu krwionośnego ssaków i sposób przepływu krwi

– omawia budowę układu wydalniczego oraz sposób wydalania i osmoregulacji u ssaków

– omawia sposób rozrodu ssaków

– omawia znaczenie ssaków

– wymienia rodzaje i funkcje wytworów naskórka ssaków

– charakteryzuje mechanizmy służące utrzymaniu stałej temperatury ciała u ssaków

– wyjaśnia znaczenie łożyska i pępowiny

– omawia budowę szkieletu ssaków

– omawia schemat budowy mózgowia ssaków

– charakteryzuje narządy zmysłów ssaków

– porównuje sposoby rozmnażania się stekowców, torbaczy i łożyskowców

– wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ssaków

– proponuje działania mające na celu ochronę ssaków

– wyjaśnia, na czym polega specjalizacja uzębienia ssaków

– porównuje budowę przewodu pokarmowego ssaków mięsożernych i roślinożernych

– wyjaśnia, na czym polega echolokacja

– charakteryzuje poszczególne podgromady ssaków

– wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad ssaków

Funkcjonowanie zwierząt

1

Ochrona ciała zwierząt. Symetria ciała

– definiuje pojęcie powłoka ciała

– wymienia funkcje powłoki ciała u zwierząt

– charakteryzuje budowę powłoki ciała u bezkręgowców

– charakteryzuje budowę powłoki ciała strunowców

– wyjaśnia, dlaczego zwierzęta osiadłe lub mało ruchliwe mają promienistą symetrią ciała

– wymienia korzyści posiadania dwubocznej symetrii ciała

– wyjaśnia znaczenie nabłonka syncytialnego u płazińców pasożytniczych

– wyjaśnia znaczenie szkieletu zewnętrznego u stawonogów

– wyjaśnia znaczenie muszli u mięczaków

– omawia budowę skóry kręgowców

– wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u bezkręgowców

– wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u kręgowców  

– wymienia wytwory naskórka i skóry właściwej u kręgowców

– uzasadnia związek między symetrią ciała zwierząt a ich trybem życia

– wymienia płaszczyzny przekroju ciała zwierząt o dwubocznej symetrii ciała

– uzasadnia związek między funkcją powłoki ciała a środowiskiem życia zwierząt

– analizuje związek budowy powłoki ciała zwierząt z pełnioną funkcją

2

Ruch zwierząt

– wyjaśnia różnicę między ruchem rzęskowym a ruchem mięśniowym

– wymienia zwierzęta poruszające się ruchem rzęskowym i mięśniowym

– wymienia przykłady ruchu bez przemieszczania się i ruchu lokomotorycznego u wybranych zwierząt

– wymienia narządy lokomotoryczne u wybranych grup zwierząt

– wymienia rodzaje ruchu u wybranych grup zwierząt w środowisku wodnym i lądowym

– wyjaśnia zasadę skurczu mięśnia

– wyjaśnia znaczenie mięśni poprzecznie-prążkowanych

– określa znaczenie szkieletu zewnętrznego i wewnętrznego

– omawia przystosowania anatomiczne, morfologiczne i fizjologiczne zwierząt do życia w środowisku wodnym i lądowym

– porównuje ruch bez przemieszczania się z ruchem lokomotorycznym

– omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego) szkarłupni

– porównuje szkielet zewnętrzny ze szkieletem wewnętrznym

– uzasadnia związek między sposobem poruszania się zwierząt a środowiskiem życia

– wyjaśnia różnicę między lotem biernym a lotem czynnym

– wymienia białka motoryczne

– wyjaśnia rolę białek motorycznych

– omawia budowę rzęsek i komórek kołnierzykowych

– wyjaśnia rolę filamentów aktynowych i miozynowych

– definiuje pojęcie szkielet hydrauliczny

– omawia etapy ruchu lokomotorycznego na przykładzie dżdżownicy

– porównuje warunki życia w wodzie, powietrzu i na lądzie

3

Odżywianie się zwierząt

– definiuje pojęcia: organizmy cudzożywne (heterotroficzne), trawienie

– wyjaśnia, na czym polega trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe

– omawia plan budowy układu pokarmowego heterotrofów

– porównuje przewód pokarmowy roślinożercy i drapieżnika

– wyjaśnia znaczenie endosymbiontów w trawieniu pokarmu

– klasyfikuje zwierzęta ze względu na wielkość pobieranego pokarmu, zróżnicowanie pokarmu, rodzaj pożywienia i sposób jego zdobywania oraz podaje przykłady zwierząt do każdej klasyfikacji

– wyjaśnia, na czym polega modyfikacja układu pokarmowego w rozwoju ewolucyjnym zwierząt

– omawia etapy trawienia pokarmu

– omawia różnice między trawieniem wewnątrzkomórkowym a trawieniem zewnątrzkomórkowym

– uzasadnia związek między budową układu pokarmowego a trybem życia zwierzęcia i stopniem rozwoju ewolucyjnego

– wyjaśnia rolę poszczególnych narządów układu pokarmowego heterotrofów

– omawia budowę żołądka przeżuwaczy

– uzasadnia różnice w budowie przewodu pokarmowego roślinożercy i drapieżnika

– omawia modyfikacje układu pokarmowego w rozwoju ewolucyjnym u zwierząt

4

Wymiana gazowa zwierząt

– definiuje pojęcia: oddychanie komórkowe, wymiana gazowa, dyfuzja, ciśnienie cząsteczkowe

– omawia etapy wymiany gazowej

– wymienia narządy wymiany gazowej u zwierząt wodnych i lądowych oraz podaje przykłady organizmów

– omawia warunki zachodzenia dyfuzji

– wyjaśnia, na czym polega związek między wymianą gazową a dyfuzją

– porównuje budowę płuc kręgowców

– porównuje warunki wymiany gazowej w wodzie i powietrzu, uwzględniając wady i zalety tych środowisk

– porównuje wymianę gazową zewnętrzną z wymianą gazową wewnętrzną

– omawia sposoby wymiany gazowej

– charakteryzuje budowę i funkcjonowanie narządów wymiany gazowej u zwierząt wodnych i lądowych

– porównuje ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla w ośrodkach biorących udział w wymienia gazowej

– uzasadnia związek między sposobem wymiany gazowej a wielkością i trybem życia zwierząt

– wyjaśnia, na czym polega zasada przeciwprądów u ryb

– omawia działanie wieczek skrzelowych u ryb

– wyjaśnia różnicę między płucami dyfuzyjnymi a płucami wentylowanymi

5

Transport u zwierząt

– wymienia rodzaje płynów ciała będących nośnikami substancji w organizmach zwierząt

– omawia ogólną budowę układu krwionośnego

– wymienia funkcje układu krwionośnego

– wymienia rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcje

– omawia budowę serca kręgowców

– rozróżnia transport wewnątrzkomórkowy i zewnątrzkomórkowy

– wymienia rodzaje barwników oddechowych i przykłady grup, zwierząt, u których występują

– porównuje układ krwionośny otwarty z układem krwionośnym zamkniętym

– wymienia grupy zwierząt, u których występuje otwarty lub zamknięty układ krwionośny

– charakteryzuje płyny ciała będące nośnikami substancji w organizmach zwierząt

– charakteryzuje barwniki oddechowe

– omawia transport substancji u bezkręgowców i kręgowców

– porównuje budowę układów krwionośnych kręgowców

– porównuje budowę serca kręgowców

– uzasadnia związek między rozmiarami ciała zwierząt i tempem metabolizmu a sposobem transportu substancji

– porównuje budowę układów krwionośnych bezkręgowców

6

Reagowanie zwierząt na bodźce

– definiuje pojęcia: receptor, odruch, neuron, hormon

– klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj docierającego bodźca

– wymienia pięć rodzajów zmysłów u zwierząt

– omawia budowę i funkcje poszczególnych elementów mózgowia kręgowców

– omawia znaczenie układu hormonalnego zwierząt

– charakteryzuje narządy zmysłów zwierząt pod względem budowy i funkcji

– nazywa układy nerwowe bezkręgowców i wymienia ich cechy

– porównuje odruchy bezwarunkowe i warunkowe

– charakteryzuje budowę układu nerwowego strunowców

– rozróżnia ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy u kręgowców

– klasyfikuje receptory ze względu na pochodzenie bodźców oraz budowę receptora

– omawia kolejne etapy ewolucji oka

– porównuje układy nerwowe bezkręgowców

– wyjaśnia, na czym polega proces cefalizacji

– porównuje budowę mózgowia kręgowców

– omawia regulację hormonalną zwierząt na przykładzie linienia owadów

– omawia budowę oka złożonego stawonogów

– wyjaśnia, dlaczego większość narządów zmysłów znajduje się w przedniej części ciała zwierząt

– wymienia czynniki mające wpływ na budowę i stopień zaawansowania układu nerwowego

– analizuje kolejne etapy ewolucji układu nerwowego bezkręgowców

7

Osmoregulacja i wydalanie

– definiuje pojęcia: osmoregulacja, wydalanie

– wymienia produkty przemiany materii

– definiuje pojęcia: zwierzęta amonioteliczne, ureoteliczne, urykoteliczne

– wymienia narządy wydalnicze u bezkręgowców i strunowców

– omawia mechanizm osmoregulacji u zwierząt lądowych i wodnych

– wymienia drogi usuwania produktów przemiany materii

– wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi osmoregulacja u zwierząt izoosmotycznych, hiperosmotycznych i hipoosmotycznych

– wymienia grupy zwierząt i rodzaje produktów przemian azotowych

– porównuje produkty przemian oraz warunki środowiskowe, w jakich żyją zwierzęta amonioteliczne, ureoteliczne i urykoteliczne

– charakteryzuje budowę narządów wydalniczych bezkręgowców i strunowców

– porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie pod kątem utrzymania równowagi wodno-mineralnej

– uzasadnia związek między rodzajem wydalanych produktów, a trybem życia zwierząt

8

Rozmnażanie i rozwój zwierząt

– wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe i płciowe zwierząt

– wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego i podaje przykłady grup zwierząt, u których one występują

– definiuje pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo (hermafrodytyzm), dymorfizm płciowy

– wyjaśnia różnicę między zaplemnieniem a zapłodnieniem

– wymienia kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu

– określa wady i zalety rozmnażania bezpłciowego

– porównuje zapłodnienie zewnętrzne z zapłodnieniem wewnętrznym

– definiuje pojęcie ontogeneza

– charakteryzuje okresy rozwoju pozazarodkowego

– wymienia przykłady zwierząt o rozwoju prostym i złożonym

– charakteryzuje zwierzęta jajorodne, jajożyworodne i żyworodne oraz podaje ich przykłady

– charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego

– wyjaśnia, dlaczego u pasożytów wewnętrznych i zwierząt mało ruchliwych występuje obojnactwo

– wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie krzyżowe i samozapłodnienie oraz podaje przykłady zwierząt, u których zachodzą te procesy

– wyjaśnia, na czym polega partenogeneza (dzieworództwo) i heterogonia

– charakteryzuje kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu

– charakteryzuje przebieg bruzdkowania w zależności od rodzaju jaja i podaje przykłady ich występowania

– omawia sposób powstania wtórnej jamy ciała u pierwoustych i wtóroustych

– porównuje przebieg rozwoju prostego i złożonego

– porównuje rozmnażanie bezpłciowe i płciowe

– wymienia przykłady zwierząt będących hermafrodytami

– uzasadnia, że rodzaj zaplemnienia i zapłodnienia związany jest ze środowiskiem życia

– określa wady zapłodnienia zewnętrznego

– klasyfikuje jaja ze względu na ilość i rozmieszczenie żółtka

– wymienia listki zarodkowe i powstające z nich struktury u człowieka

– określa kryterium podziału zwierząt na pierwouste i wtórouste

                 

Biologia - wymagania edukacyjne - GIMNAZJUM 2

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia”

Dział

Lp.

Temat

Poziom wymagań

konieczny

podstawowy

rozszerzający

dopełniający

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

 

Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

Uczeń:

wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową
i funkcjonowaniem człowieka

wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka

wylicza układy narządów człowieka

Uczeń:

klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt

opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów

Uczeń:

opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt

wyjaśnia, na czym polega homeostaza

Uczeń:

opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów

w organizmie człowieka

 

Budowa i funkcje skóry

wymienia podstawowe funkcje skóry

wymienia wytwory naskórka

podaje funkcje skóry
i warstwy podskórnej

wylicza warstwy skóry

wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy

opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

 

Higiena i choroby skóry

wymienia choroby skóry

podaje przykłady dolegliwości skóry

omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

wyjaśnia konieczność dbania o skórę

klasyfikuje rodzaje oparzeń
i odmrożeń

omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń

omawia objawy dolegliwości skóry

wyjaśnia, czym są alergie skórne

proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej

ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy
w przypadku oparzeń

II. Aparat ruchu

 

Budowa szkieletu

wskazuje elementy biernego
i czynnego aparatu ruchu

podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn

rozpoznaje różne kształty kości

wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu

wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej

porównuje kości o różnych kształtach

 

Budowa i rola szkieletu osiowego

wylicza elementy szkieletu osiowego

wymienia elementy budujące klatkę piersiową

podaje nazwy odcinków kręgosłupa

wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo-
i trzewioczaszkę

wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

wskazuje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego

wymienia kości budujące szkielet osiowy

charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

omawia rolę chrząstek
w budowie klatki piersiowej

wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa
z pełnioną przez nie funkcją

 

Szkielet kończyn

oraz ich obręczy

wymienia elementy budowy obręczy barkowej
i miednicznej

wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyn górnej i dolnej

wymienia rodzaje połączeń kości

opisuje budowę stawu

rozpoznaje rodzaje stawów

odróżnia staw zawiasowy od kulistego

wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną

porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

charakteryzuje połączenia kości

wykazuje związek budowy
z funkcją kończyny dolnej

wykazuje związek budowy obręczy miednicznej
z pełnioną przez nią funkcją

wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

 

Kości – elementy składowe szkieletu

opisuje budowę fizyczną kości

wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego

omawia doświadczenie wykazujące

skład chemiczny kości

charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem

omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości

opisuje rolę szpiku kostnego

planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

 

Budowa i znaczenie mięśni

wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela

wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej
i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni

określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

opisuje budowę tkanki mięśniowej

wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu

wyjaśnia na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka

rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej

wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni

analizuje przyczyny urazów ścięgien

wykazuje związek budowy
z funkcją tkanki mięśniowej

uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

 

Choroby aparatu ruchu

wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

opisuje przyczyny powstawania wad postawy

przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

wymienia choroby aparatu ruchu

rozpoznaje na ilustracji wady postawy

wskazuje ślad stopy
z płaskostopiem

opisuje urazy kończyn

omawia zasady udzielania pierwszej pomocy
w przypadku urazów kończyn

rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

wyjaśnia przyczyny wad postawy

omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu

określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy

wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu

wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach

planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn

III. Układ pokarmowy

 

Pokarm – budulec i źródło energii

wymienia podstawowe składniki pokarmowe

wymienia produkty spożywcze zawierające białko

podaje źródła węglowodanów

wylicza pokarmy zawierające tłuszcze

klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe
i energetyczne

określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek

omawia rolę składników pokarmowych w organizmie

określa znaczenie błonnika
w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw

porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe

charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie

wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów

wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała

porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia

identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach

 

Witaminy, sole mineralne, woda

omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie
i dwóch rozpuszczalnych
w tłuszczach

podaje rolę dwóch makroelementów

wymienia po trzy makroelementy

i mikroelementy

rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie
i w tłuszczach

rola wody w organizmie

charakteryzuje rodzaje witamin

przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D

przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca)

omawia znaczenie makroelementów
i mikroelementów
w organizmie człowieka

analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów
i mikroelementów

omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

 

Budowa i rola układu

pokarmowego

wyjaśnia, na czym polega trawienie

wymienia rodzaje zębów
u człowieka

podaje funkcje wątroby
i trzustki

podaje nazwy procesów zachodzących
w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie

lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele

charakteryzuje zęby człowieka

omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała

omawia znaczenie procesu trawienia

omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego

 

Higiena i choroby układu pokarmowego

wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety

określa zasady zdrowego żywienia

wymienia choroby układu pokarmowego

wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej

przewiduje skutki złego odżywiania się

wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną
i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.)

określa przyczyny chorób układu pokarmowego

omawia zasady udzielania pierwszej pomocy
w przypadku zakrztuszenia

objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu”

wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują

charakteryzuje choroby układu pokarmowego

wykazuje zależność między higieną odżywiania się
a profilaktyką chorób układu pokarmowego

przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych
z zaburzeniami w łaknieniu
i przemianie materii

demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia

IV. Układ krążenia

 

Budowa i funkcje krwi

podaje nazwy elementów morfotycznych krwi

wymienia grupy krwi

wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

omawia funkcje krwi

wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę

przedstawia społeczne znaczenie

krwiodawstwa

omawia znaczenie krwi

charakteryzuje elementy morfotyczne krwi

omawia rolę hemoglobiny

omawia zasady transfuzji krwi

wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

 

Krwiobiegi

wymienia narządy, w których przemieszcza się krew

omawia na ilustracji mały
i duży obieg krwi

omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych

opisuje funkcje zastawek żylnych

porównuje krwiobieg mały
i duży

charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji

wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych
z pełnionymi przez nie funkcjami

 

Budowa

i działanie serca

wskazuje na sobie położenie serca

wymienia elementy budowy serca

rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

wyjaśnia, czym jest puls

opisuje mechanizm pracy serca

omawia fazy pracy serca

mierzy koledze puls

podaje prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego człowieka

wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego

 

Choroby i higiena układu krwionośnego

wymienia choroby układu krwionośnego

omawia pierwszą pomoc
w wypadku krwawień
i krwotoków

odczytuje wyniki badania laboratoryjnego

wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego

przedstawia znaczenie aktywności fizycznej
i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia

analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego

przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego

demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków

przygotowuje wywiad
z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego

 

Układ limfatyczny

wymienia cechy układu limfatycznego

wymienia narządy układu limfatycznego

opisuje budowę układu limfatycznego

omawia rolę węzłów chłonnych

opisuje rolę układu limfatycznego

omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków

porównuje układ limfatyczny i krwionośny

 

Odporność organizmu

wymienia elementy układu odpornościowego

definiuje szczepionkę
i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

wyróżnia odporność swoistą
i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną

wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV

wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać

omawia rolę elementów układu odpornościowego

charakteryzuje rodzaje odporności

wyjaśnia sposób działania HIV

wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

opisuje rodzaje leukocytów

odróżnia działanie szczepionki od surowicy

przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

V. Układ oddechowy

 

Budowa i rola układu

oddechowego

wymienia odcinki układu oddechowego

definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej

omawia funkcje elementów układu oddechowego

opisuje rolę nagłośni

wyróżnia drogi oddechowe
i narządy wymiany gazowej

wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

odróżnia głośnię i nagłośnię

demonstruje mechanizm modulacji głosu

 

Mechanizm wymiany

gazowej

wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji

demonstruje na sobie mechanizm wdechu
i wydechu

wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

przedstawia rolę krwi
w transporcie gazów oddechowych

oblicza ilość wdechów
i wydechów przed i po wysiłku

wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego

wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem

opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych

interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym

analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach

 

Oddychanie

wewnątrzkomórkowe

definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego

wskazuje ATP jako nośnik energii

zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

omawia zawartość gazów
w powietrzu wdychanym
i wydychanym

określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego

zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej

omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego

opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię

przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

 

Higiena i choroby

układu oddechowego

definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu

wymienia kilka chorób układu oddechowego

wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego

określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

opisuje przyczyny astmy

omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu

podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego

wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

wykazuje zależność między skażeniem środowiska
a zachorowalnością na astmę

demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy
w przypadku zatrzymania oddechu

VI. Układ wydalniczy

 

Budowa i działanie

układu wydalniczego

wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji

wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja”

wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

porównuje wydalanie
i defekację

omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu

 

Higiena układu wydalniczego

wymienia choroby układu wydalniczego

określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

omawia na ilustracji przebieg dializy

omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń nerek

ocenia rolę dializy
w ratowaniu życia

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

 

Układ hormonalny

wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony

wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego
i wewnętrznego

wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny”

wyjaśnia, czym są hormony

określa cechy hormonów

przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów

przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

omawia znaczenie swoistego działania hormonów

 

Działanie układu

hormonalnego

wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna”

podaje przyczyny cukrzycy

omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny
i glukagonu

interpretuje skutki nadmiaru
i niedoboru hormonów

uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

 

Budowa i rola

układu nerwowego

wymienia funkcje układu nerwowego

wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego

rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

opisuje elementy budowy komórki nerwowej

wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu

wyróżnia somatyczny
i autonomiczny układ nerwowy

opisuje funkcje układu nerwowego

porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego

wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją

omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej
w utrzymaniu homeostazy

wyjaśnia sposób działania synapsy

charakteryzuje funkcje somatycznego
i autonomicznego układu nerwowego

porównuje funkcje współczulnej
i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

 

Ośrodkowy

układ nerwowy

wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną
w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

opisuje budowę rdzenia kręgowego

objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

 

Obwodowy układ

nerwowy. Odruchy

wymienia rodzaje nerwów obwodowych

podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych
i bezwarunkowych

wyróżnia włókna czuciowe
i ruchowe

opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym
a bezwarunkowym

charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka

przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się

 

Choroby i higiena

układu nerwowego

wymienia czynniki powodujące stres

podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

wymienia przykłady chorób układu nerwowego

przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

opisuje przyczyny nerwic

rozpoznaje cechy depresji

analizuje przyczyny chorób układu nerwowego

analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się
i zapamiętywania oraz na odporność organizmu

VIII. Narządy zmysłów

 

Budowa i działanie

narządu wzroku

omawia znaczenie zmysłów
w życiu człowieka

rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną

wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka

rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

omawia funkcje elementów budowy oka

opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

wyjaśnia pojęcie „akomodacja”

omawia znaczenie adaptacji oka

określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej

wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

opisuje drogę światła w oku

wskazuje lokalizację receptorów wzroku

ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku

omawia powstawanie obrazu na siatkówce

planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła

 

Ucho – narząd słuchu

i równowagi

rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha

wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

wskazuje położenie narządu równowagi

charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego
i wewnętrznego

wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

wskazuje lokalizację receptorów słuchu
i równowagi

wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

 

Higiena oka i ucha

wymienia wady wzroku

omawia przyczyny powstawania wad wzroku

omawia zasady higieny oczu

wymienia choroby oczu i uszu

rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji

definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

charakteryzuje wady wzroku

wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm

charakteryzuje choroby oczu

omawia sposób korygowania wad wzroku

rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

 

Zmysł powonienia, smaku i dotyku

przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku

wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku
i powonienia

wymienia podstawowe smaki

wylicza bodźce odbierane przez skórę

opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku

wskazuje miejsce położenia kubków smakowych

uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych
w skórze

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

 

Męski układ

rozrodczy

wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje

wymienia męskie cechy płciowe

wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu rozrodczego

rysuje schematycznie i opisuje plemnika

omawia proces powstawania nasienia

określa funkcję testosteronu

charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo-
i trzeciorzędowe cechy płciowe

uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

 

Żeński układ

rozrodczy

wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze

wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego

wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe

opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo-
i trzeciorzędowe cechy płciowe

opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją

 

Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

wymienia żeńskie hormony płciowe

wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne
i niepłodne

definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

interpretuje ilustracje przebiegu

cyklu miesiączkowego

omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym

analizuje rolę ciałka żółtego

 

Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny

wymienia choroby układu rozrodczego

wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego

przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia

wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS

wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy

przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

wyjaśnia konieczność regularnych wizyt
u ginekologa

przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy

porównuje naturalne
i sztuczne metody planowania rodziny

wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV

ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

przewiduje indywidualne
i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV

 

Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin

wymienia nazwy błon płodowych

podaje, jak długo trwa rozwój płodowy

porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie”

charakteryzuje funkcje błon płodowych

charakteryzuje okres rozwoju płodowego

analizuje funkcje łożyska

 

Ciąża i poród

wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych

podaje czas trwania ciąży

omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

charakteryzuje etapy porodu

uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

 

Okresy rozwojowe człowieka

wylicza etapy życia człowieka

wymienia rodzaje dojrzałości

wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt
i chłopców

określa zmiany rozwojowe
u swoich rówieśników

opisuje objawy starzenia się organizmu

charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego
i społecznego dojrzewania człowieka

analizuje różnice między przekwitaniem a starością

przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

X. Zdrowie a cywilizacja

 

Zdrowie fizyczne,

psychiczne i społeczne

omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia

opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi

przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie

przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”

rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie

 

Choroby zakaźne

i cywilizacyjne

podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują

wymienia choroby cywilizacyjne

wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych

klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych

omawia znaczenie szczepień ochronnych

wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska

wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

podaje kryterium podziału na choroby zakaźne
i cywilizacyjne

podaje przykłady szczepień obowiązkowych
i nieobowiązkowych

wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

oblicza własne BMI

dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych

uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza

 

Uzależnienia

podaje przykłady używek

przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny
i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

opisuje MONAR jako miejsce, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień

opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu

wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień

wykazuje zależność między przyjmowaniem używek
a powstawaniem nałogu

wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień