DZIAŁ:             NAJDAWNIEJSZE DZIEJE CZŁOWIEKA,         STAROŻYTNOŚĆ

PODSTAWOWE (K+P)

PONADPODSTAWOWE (R+D)

WIEDZA

UMIEJĘTNOŚCI

WIEDZA

UMIEJĘTNOŚCI

l. znać chronologiczny, merytoryczny, specjali­styczny podział historii

l. porządkować chronologicznie epoki histo­ryczne,

l. wymienić kryteria periodyzacji dziejów,

l. po­równać, czym zajmuje się historia powszechna, narodowa i regionalna,

2. znać rodzaje źródeł do dziejów prehisto­rycznych i starożytnych,

2. wyszukiwać informa­cje z różnych źródeł hi­storycznych,

2. znać zasady analizy źródła historycznego,

2. rozróżniać i nazywać źródła historyczne do dziejów starożytnych, porównywać informacje z różnych źródeł histo­rycznych,

3. wymienić skutki re­wolucji neolitycznej,

3. porządkować chrono­logicznie epoki arche­ologiczne, lokalizować w czasie dzieje prehi­storyczne,

3. przedstawić zmiany w rozwoju fizycznym i kulturowym człowie­ka od paleolitu do re­wolucji neolitycznej,

3. sytuować w czasie pojawienie się homo sapiens, okre­ślić zasięg występowa­nia rewolucji neolitycz­nej na kontynentach,

4. wymienić cechy cha­rakterystyczne cywiliza­cji; znać warunki geo­graficzne cywilizacji starożytnych,

4. lokalizować w czasie epokę starożytną, cywi­lizację grecką i rzym­ską; określić lokalizację geograficzną cywiliza­cji starożytnych,

4. wymieniać zależno­ści pomiędzy środowi­skiem geograficznym a rozwojem politycz­nym, gospodarczym, społecznym cywilizacji starożytnych,

4. określać lokalizację geogra-
ficzno-historyczną cywilizacji starożyt­nych; umiejscawiać w czasie początki naj­starszych cywilizacji starożytnych; przypo­rządkowywać cywiliza­cjom starożytnym cha­raktery-styczne dla wyodrębnionych okre­sów rozwojowych główne fakty, wydarze­nia zjawiska,

5. wymienić cechy cha­rakterystyczne form ustrojowych polis grec­kiej (demokracji ateń­skiej), Republiki rzym­skiej i Cesarstwa Rzymskiego,

5. lokalizować w czasie demokrację ateńską, Republikę i Cesarstwo Rzymskie; charaktery­zować instytucje, urzę­dy demokracji ateńskiej i republiki rzymskiej,

5. podać i rozumieć przyczyny przemian ustrojowych w polis greckiej i państwie rzymskim; wymieniać cechy charakterystyczne form ustrojowych polis greckiej (Ateny i Sparta),

5. porównać formy ustrojowe w polis greckiej i państwie rzym­skim i oceniać je z różnych perspektyw, wskazując na skutki negatywne i korzyści

6. podać i rozumieć przyczyny kolonizacji greckiej i rzymskiej,

6. porównać, jak rozwijało się rolnictwo i handel w cywiliza­cjach wschodnich, Grecji i Italii, wskazy­wać różnice i podo­bieństwa; zlokalizować na mapie prowincje Imperium Rzymskiego w II w. n.e.,

6. wymienić czynniki rozwoju gospodarczego cywilizacji starożyt­nych, wskazać przykła­dy konfliktów społecz­nych w cywilizacjach starożytnych, podać przyczyny istnienia róż­nic w rozwoju gospo­darczym Wschodu i Zachodu,

6. ocenić znaczenie niewolnictwa dla roz­woju gospodarczego cywilizacji starożyt­nych; ocenić zarządza­nie prowincjami w Im­perium Rzymskim,

7. wymienić cele pro­wadzenia wojen w sta­rożytności,

7. usytuować w czasie wojny grecko-perskie, wskazać następstwa wojen dla państw uczestniczących, zloka­lizować na mapie Ate­ny, Spartę, Maraton, Termopile, Salaminę, Macedonię,

7. scharakteryzować system obrony państw starożytnych (uzbroje­nie, taktyka); wymienić i rozumieć skutki woj­ny peloponeskiej dla świata greckiego, wy­mienić cele ekspansji Rzymu,

7. ocenić konsekwencje wojen (polityczne, go­spodarcze, kulturowe) dla cywilizacji starożyt­nych, usytuować w cza­sie wojnę peloponeską, etapy podbojów rzym­skich,

8. wymienić osiągnięcia kulturalne cywilizacji starożytnych (pismo, nauka, prawo, technika, architektura, sztuka);

wymienić nazwiska naj­wybitniejszych polity­ków, twórców kultury (Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, Oktawian August, Konstantyn, Sokrates, Platon, Ary­stoteles),

8. rozpoznawać i nazy­wać najważniejsze osią­gnięcia kulturowe sta­rożytności; przyporządkowywać wybitnym postaciom znaczące dokonania w dziedzinie polityki, kultury,

8. podać przykłady za­pożyczeń kulturowych w starożytności; wy­mieniać czynniki wpły­wające na rozwój kul­tury w cywilizacjach starożytnych

8. ocenić zjawisko przemieszczania się i zapożyczeń kulturo­wych dla rozwoju cy­wilizacji starożytnych;

ocenić miejsce i rolę jednostki w rozwoju kulturowym cywilizacji starożytnych,

9. wymienić cechy cha­rakterystyczne religii starożytnych; podać po­wody prześladowania chrześcijan.

9. porządkować chrono­logicznie powstanie re­ligii monoteistycznych i identyfikować z jej założycielami, nauczy­cielami.
 

9. wymienić główne zasady buddyzmu, chrześcijaństwa, juda­izmu; podać i rozumieć skutki rozwoju chrze­ścijaństwa dla cywiliza­cji rzymskiej.

9. porównać judaizm z chrześcijaństwem, wskazując różnice i po­dobieństwa.

10. wymienić i rozumieć przyczyny i skutki upadku Cesarstwa Zachodniorzym-skiego,

10. sytuować w czasie: podział Cesarstwa na Wschodniorzymskie i Zachodniorzymskie, upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego,

10. wymienić źródła sukcesów najazdów barbarzyńców, przejawy kryzysu wewnętrznego Cesarstwa,

10. ocenić skutki po­działu Cesarstwa; zlo­kalizować państwa po­wstałe na gruzach Cesarstwa Zachodnie­go;

DZIAŁ  :      ŚREDNIOWIECZE (V – XV W.).  POCZĄTEK XVI W.

1. wymienić cele i skutki podbojów arab­skich; znać główne za­sady islamu,
 

1. określić położenie Mekki, zasięg religii chrześcijańskiej i isla­mu w X w.,

1. wymienić źródła is­lamu, wymienić i rozumieć przyczyny sukce­sów ekspansji Arabów,

1. porównywać islam z chrześcijaństwem, wskazać różnice teologiczne i kulturowe,

2. wymienić cele pod­bojów Karola Wielkie­go oraz znać ich skut­ki; wymienić reformy Karola Wielkiego,

2. sytuować w czasie koronację Karola Wiel­kiego; lokalizować za­sięg monarchii Karola Wielkiego i jej podział,

2. wymienić źródła sukcesów Karola Wiel­kiego i religii chrześci­jańskiej; znać i rozu­mieć skutki koronacji Karola Wielkiego dla Bizancjum,

2. ocenić przyczyny rozpadu monarchii Ka­rola Wielkiego; ocenić koncepcję Europy Ka­rola Wielkiego,

3. wymienić cechy cha­rakterystyczne systemu feudalnego oraz instytu­cje feudalno-lenne;

wymienić przejawy jed­ności gospodarczo-społecznej Europy,

3. wskazywać wpływ postępu technicznego na rozwój gospodarki, poziom życia społecz­nego; wskazywać związki pomiędzy kryzysem gospodarczym a zachowaniami spo­łecznymi,

3. wymienić przejawy roz-woju gospodarczego i kryzysu porządku feu­dalne-go; rozumieć przyczyny i warunki rozwoju miast w śred­niowieczu; wymieniać przejawy nierówno­miernego rozwoju go­spodarczego Europy,

3. oceniać system senioralny w kategoriach negatywnych i pozy­tywnych,

4. wymienić osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura) i kultury islamu (tech­nika, nauka); wymienić dokonania Justyniana Wielkiego, Mahometa, Karola Wielkiego

4. rozpoznawać i nazy­wać najważniejsze za­bytki kultury bizantyj­skiej i islamu (prawo, architektura, sztuka, li­teratura).

4. wskazać przykłady zapożyczeń kulturo­wych w cywilizacjach Bizancjum i islamu.

4. ocenić konsekwen­cje realizacji idei odbudowy Cesarstwa przez Justyniana, ocenić dokonania Justyniana Wielkiego, Mahometa, Karola Wielkiego; porówny­wać opinie dotyczące stosunku chrześcijań­stwa do kultury antycznej.

5. znać koncepcję zjednoczenia monarchii chrześcijańskich Ottona III; wymienić i rozumieć przyczyny sporu pomiędzy Grzegorzem VII a Henrykiem IV,

5. lokalizować w czasie panowanie Ottonów z dynastii saskiej, koro­nację Ottona I na cesa­rza rzymskiego, spór po-między Grzegorzem VII a Henrykiem IV; rozpoznać cele poli­tyczne Polski wobec konfliktu cesarz-papież,

5. wymienić czynniki sprzyjające oraz ograni czające realizację kon­cepcji Ottona III oraz Grzegorza VII i Henry­ka IV; wyjaśnić kon­cepcję uniwersalizmu papieskiego i cesarskie­go

5. ocenić konsekwencje odnowienia idei Cesar­stwa dla Europy i Pol­ski; porównać i ocenić metody działania Otto­na III, Grzegorza VII i Henryka IV,

6. wymienić państwa słowiańskie w VII-X w.; wymienić państwa, które przyjęły chrześci­jaństwo z Bizancjum i rozumieć konsekwen­cje wynikające z tego faktu,

6. lokalizować miejsce i czas powstania państw słowiańskich, określić czas chrztu Rusi Kijowskiej; ocenić cele i metody misji Konstantego i Cyryla,

6. opisać organizację polityczną i społeczną państw słowiańskich w VII-X w.; wymienić i rozumieć przyczyny uzależnienia Czech od Niemiec.

6. ocenić zjawisko chrystianizacji Słowian z perspektywy politycz­nej, gospodarczej i kul­turowej,

7. wymienić główne dokonania władców z dynastii Piastów w polityce, gospodarce i kulturze; wymienić cechy charakterystyczne monarchii patrymonialnej i stanowej, znać i rozumieć przyczyny i skutki kryzysu pań­stwa piastowskiego, rozbicia dzielnicowego;

wymienić i rozumieć przyczyny i skutki wo­jen prowadzonych przez Polskę w X-XIV w..

7. porządkować chrono­logicznie władców z dy­nastii Piastów; ocenić znaczenie przyjęcia chrześcijaństwa oraz rolę Kościoła w Polsce w X-XIV w.; lokalizo­wać zasięg terytorialny państwa polskiego za panowania kolejnych władców piastowskich, obszary kolonizacji niemieckiej; ocenić do­konania Kazimierza Wielkiego w polityce zagranicznej i wewnętrz­nej; porównywać stosun­ki polsko-niemieckie, polsko-rosyjskie, polsko-czeskie, polsko-krzyżackie za panowania kolejnych Piastów, wskazywać różnice i cechy wspólne,

7. wymienić główne etapy w rozwoju pań­stwa piastowskiego i kryteria ich wyodręb­niania; wymienić źró­dła i przejawy samo­dzielności i niezależności Kościo­ła w Polsce; wymienić czynniki sprzyjające oraz ograniczające ini­cjatywy zjednoczenio­we władców dzielnico­wych i Kościoła,

7. porównywać zasięg tery-torialny państwa polskiego za panowania kolejnych władców z dynastii Piastów; oce­nić spo-łeczno-gospodarcze i kultu-rowe skutki osadnictwa niemie-ckie­go na ziemiach pol­skich; oceniać politykę Piastów wobec Śląska i Pomorza; oceniać sto­sunki polsko-niemieckie, polsko-rosyjskie, polsko--czeskie, polsko-krzyżackie w kategoriach politycznych, gospodar­czych, kulturowych,

8. wymienić i rozumieć przyczyny oraz skutki wypraw krzyżowych,

8. lokalizować w czasie wyprawy krzyżowe,

8. podać i rozumieć przy-czyny oraz skutki nasilonej religijności chrześcijan,

8. oceniać konsekwen­cje ruchu krucjatowego dla Europy z różnych perspektyw,

9. wymienić cechy cha­rakterystyczne kultury średniowiecza i jej naj­większe dokonania w zakresie piśmiennic­twa, prawa, filozofii, architektury, sztuki.

9. rozpoznawać zabytki kultury średniowiecza, wskazywać różnice po­między stylem romań­skim a gotyckim; przy­porządkowywać przekazy kulturowe średniowiecza ich twórcom.

9. wymienić przejawy rozwoju gospodarczego i kryzysu porządku feu­dalnego; rozumieć przyczyny i warunki rozwoju miast w śred­niowieczu; wymieniać przejawy nierówno­miernego rozwoju go­spodarczego Europy,

9. ocenić zjawisko jed­ności kulturowej Euro­py z uwzględnieniem roli religii chrześcijań­skiej; porównywać kul­turę europejską z pol­ską, wskazywać różnice i podobieństwa.

10. znać i rozumieć przy-czyny oraz skutki unii polsko-litewskich; wymienić przejawy od­rębności i niezależności Litwy od Korony,

10. lokalizować w czasie unie polsko-litewskie; ocenić akcję misyjną Kościoła na ziemiach wschodnich; analizować strukturę narodowościo­wą i religijną Rzeczy­pospolitej; ocenić cha­rakter współżycia w zróżnicowanym kul­turowo społeczeństwie,

10. podać przykłady wpływów kulturowych polskich na Wschodzie i wschodnich w Polsce;

10. porównywać cele Polski i Litwy wobec zawarcia unii; oceniać unie z perspektywy Polski i Litwy, ocenić charakter polonizacji m ziemiach wschodnich,

11. znać i rozumieć przyczyny i skutki od­kryć geograficznych, wymienić czynniki, które zdecydowały o upadku kultur Azte­ków i Inków,

11. lokalizować w czasie i przestrzeni wyprawy Kolumba, Magellana i Vasco da Gamy; loka­lizować posiadłości ko­lonialne Hiszpanii, Por­tugalii, Francji, Wielkiej Brytanii i Ho­landii w początku XVIII w.; oceniać me­tody podboju sto-sowa­ne przez Europejczy­ków z uwzględnieniem roli Kościoła,

11. wymienić i rozumieć przyczyny oraz skutki ry-walizacji pomiędzy mocar-stwami; podać przykłady działalności misyjnej Kościoła; znać pozytywne i negatywne skutki zderzenia róż­nych cywilizacji,

11. oceniać ekspansję Europy z różnych per­spektyw; ocenić skutki rozwoju niewolnictwa dla współczesności; po­równy-wać systemy ko­lonialne, wska-zać róż­nice i podobieństwa,

12. znać i rozumieć przy-czyny i skutki re­formacji w Europie i Rzeczypospolitej; wy mienić główne nurty re-formacji w Europie i Rze-czypospolitej; wymienić postanowienia soboru trydenckiego,

12. porównywać cele działania reformatorów: Lutra, Kalwina, Henry­ka VIII; ocenić charak­ter tolerancji religijnej w Rzeczy-pospolitej; porównywać me-tody rozwiązywania konflik­tów religijnych w Euro­pie i Rzeczypospolitej,

12. znać podstawowe tezy głównych nurtów reformacji; podać przy­kłady osiągnięć arian i ich znaczenie dla kul­tury polskiej; wymienić skutki wojen religijnych dla Europy i Rzeczypo­spolitej,

12. porównywać główne nurty reformacji w Eu­ropie i Rzeczypospoli­tej, wskazywać różnice i podobieństwa; ocenić konsekwencje postano­wień soboru trydenc­kiego z różnych per­spektyw,

13. wymienić cechy cha­rakterystyczne renesan­su; znać dokonania twórców renesansu z uwzględnieniem wkładu Polski do kul­tury europejskiej,

13. rozpoznawać dzieła renesansu i identyfiko­wać je z ich twórcami,

13. wymienić źródła ro-zwoju kultury wło­skiego renesansu; po­dać przykłady wpły­wów kultury włoskiej na rozwój renesansu w Polsce,

13. rozpoznawać idee re­nesansu w dokonaniach literackich, intelektual­nych głównych twór­ców

Dział

Temat

(rozumiany jako lekcja)

Wymagania konieczne

(ocena dopuszczająca)

Wymagania podstawowe

(ocena dostateczna)

Wymagania rozszerzające

(ocena dobra)

Wymagania dopełniające

(ocena bardzo dobra)

Wymagania wykraczające

(ocena celująca)

Uczeń:

Uczeń:

Uczeń:

Uczeń:

Uczeń:

I. Wprowadzenie

1. Historia jako nauka i jej znaczenie

Wie, co to jest periodyzacja dziejów i źródło historyczne.

Zna rodzaje podziału dziejów i rodzaje źródeł historycznych.

Zna pojęcia: era, epoka, stulecie, historiografia.

Rozumie pojęcia: periodyzacja, personalistyczny podział dziejów, era, epoka, stulecie, i potrafi je stosować.

Zna poszczególne okresy historyczne i je datuje.

Wskazuje różnorodne źródła do dziejów pierwszych cywilizacji (pisane, ikonograficzne, kartograficzne, materialne) i je systematyzuje.

Wie, na czym polega krytyka zewnętrzna i wewnętrzna źródła historycznego i potrafi przeprowadzić krytykę wewnętrzną.

Umie wymienić nauki pomocnicze historii i zna ich zastosowanie.

Potrafi samodzielnie zaproponować periodyzację dziejów i uzasadnić zaproponowane cezury.

Wyjaśnia, od kiedy historia jest nauką i co zadecydowało, że jest za nią uznawana.

2. Człowiek w czasach prehistorycznych

Wie, że do najdawniejszych dziejów ludzkości istnieją źródła inne niż pisane.

Wymienia najstarsze cywilizacje i pokazuje  je na mapie oraz na osi czasu.

Zna nazwy epok dziejów Ziemi i pojęcie: antropogeneza.

Potrafi uporządkować chronologicznie poszczególne ery geologiczne i wskazać ich charakterystyczne cechy.

Umie przypisać poszczególne umiejętności do odpowiednich typów hominidów.

Umie wyjaśnić i wskazać elementy składające się na istotę człowieczeństwa.

Określa sedno terminu „rewolucja neolityczna”.

Wyjaśnia, dlaczego pojawienie się rolnictwa i miast uważa się za najważniejsze etapy na drodze do wykształcenia się cywilizacji.

Wykazuje się wiedzą wykraczającą poza podstawę programową.

Przez aktywne uczestnictwo w lekcji umożliwia sprawne wprowadzanie nowych treści.

Przedstawia krytyczną ocenę teorii darwinistycznej na podstawie odpowiednio dobranej literatury przedmiotu.

II. Cywilizacje starożytnego Wschodu

3. Egipt w czasach faraonów

Zna warunki i czynniki wpływające na organizację państwa egipskiego.

Wyjaśnia zależność rozwoju gospodarczego od położenia geograficznego i powstania państwa.

Charakteryzuje naturę  władzy faraona i jej zakres.

Wymienia grupy, na które było podzielone społeczeństwo egipskie, oraz podaje czynniki, jakie determinowały ten hierarchiczny podział.

Umie wyjaśnić pochodzenie i rolę Hyksosów w dziejach Egiptu.

Selekcjonuje informacje odnoszące się do starożytnego Egiptu i dokonuje ocen komparatywnych.

4. Kultura starożytnego Egiptu

Wymienia chaotycznie imiona bogów egipskich.

Wymienia oryginalne cechy egipskiego systemu wierzeń.

Wyjaśnia związek religii z życiem codziennym starożytnych Egipcjan.

Charakteryzuje stan wiedzy Egipcjan w różnych dziedzinach i wskazuje elementy prekursorskie.

Uzasadnia tezę, że rozwój nauki przynosił korzyści całemu społeczeństwu egipskiemu.

5. Starożytna Mezopotamia. Od sumeryjskiego miasta-państwa

Zna warunki i czynniki wpływające na organizację państw w Mezopotamii.

Wymienia chaotycznie imiona bogów babilońskich.

Wyjaśnia zależności rozwoju gospodarczego od położenia geograficznego i powstania państwa.

Wymienia oryginalne cechy babilońskiego systemu wierzeń.

Wyjaśnia wyjątkową nietrwałość państw w Mezopotamii.

Omawia rozwój imperium perskiego.

Dostrzega korzyści płynące z wykształcenia pisma i wymienia zabytki piśmiennictwa.

Wskazuje przykłady współczesnego wykorzystania zdobyczy Mezopotamii.

Charakteryzuje system prawny Mezopotamii i umie odnieść go do prawa współczesnego, uzasadniając przy tym własną tezę dotyczącą postępującej humanitaryzacji.

6. Indie i Chiny

Zna warunki i czynniki wpływające na organizację państw w Mezopotamii.

Wymienia chaotycznie imiona bogów starożytnych Indii i systemy starożytnych Chin.

Charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kulturalne i techniczne starożytnych Chin i Indii.

Charakteryzuje religie Indii (braminizm, buddyzm i hinduizm) oraz uzasadnia wpływ religii na ustrój polityczny.

Potrafi porównać rozwój polityczny i gospodarczy Indii i Chin, wskazując cechy wspólne i różnice.

Wyjaśnia, dlaczego konfucjanizm stał się ideologią państwową w Chinach, i określa wpływ, jaki wywarł na postawę Chińczyków.

7. Cywilizacje Kanaanu. Izrael i Fenicja

Zna warunki i czynniki wpływające na organizację państwa Izrael i państwa fenickiego.

Wskazuje te kraje na mapie.

Zna rolę Biblii w poznawaniu historii starożytnego Izraela.

Wyjaśnia, kim byli Fenicjanie i jakie były ich główne zajęcia.

Dokonuje selekcji funkcjonowania norm moralnych i społecznych w Izraelu. Ocenia je oraz odnosi do współczesności.

Wykazuje się wiedzą wykraczającą poza podstawę programową.

Przez aktywne uczestnictwo w lekcji umożliwia sprawne wprowadzanie nowych treści.

III. Cywilizacja starożytnych Greków

10. Początki cywilizacji greckiej. Przyczyny upadku kultury mykeńskiej

Potrafi wskazać na mapie Kretę i Mykeny.

Zna pojęcie polis; wymienia najważniejsze greckie polis.

Wymienia warunki naturalne na Półwyspie Bałkańskim.

Zna najważniejsze cechy kultury minojskiej i mykeńskiej.

Zna rodzaje ustrojów występujących w polis; wskazuje na mapie najważniejsze polis.

Dostrzega zależność między warunkami naturalnymi a osadnictwem na Półwyspie Bałkańskim.

Zna chronologię dziejów starożytnej Grecji.

Zna genezę polis i wymienia różnice występujące między polis.

Wskazuje różnice między osadnictwem kreteńskim a mykeńskim.

Omawia wpływ handlu na rozwój cywilizacyjny Krety i Myken.

Przedstawia etapy zasiedlania terenów greckich przez poszczególne plemiona.

Wymienia podobieństwa i różnice w sposobie funkcjonowania polis.

Wskazuje okoliczności odkrycia pozostałości kultury minojskiej i mykeńskiej.

Dostrzega związek między różnymi aspektami życia codziennego a rozwojem cywilizacyjnym.

Potrafi uzasadnić pogląd, że w VIII w. p.n.e. zaczęła się historia cywilizacji europejskiej.

11. Sparta. Powstanie i rozwój

Wymienia instytucje władzy w Sparcie.

Zna pojęcie: spartańskie wychowanie.

Zna genezę ustroju Sparty.

Rozumie pojęcia: hegemonia, ksenofobia. Wie, kim był Likurg.

Charakteryzuje wychowanie spartańskie.

Wskazuje Spartę na mapie.

Charakteryzuje kompetencje poszczególnych instytucji władzy w Sparcie.

Wymienia grupy społeczeństwa spartańskiego.

Ocenia ustrój spartański i porównuje go z ustrojem Aten.

Przedstawia charakterystykę grup społecznych.

Dostrzega związek między ustrojem a wychowaniem spartańskim.

Wykazuje się znajomością tekstów źródłowych dotyczących ustroju Sparty.

Przedstawia konsekwencje rozwoju ustroju spartańskiego dla polis i całej Grecji.

12. Ustrój polityczny Aten

Wskazuje na mapie Ateny.

Wymienia etapy ewolucji ustroju ateńskiego.

Wymienia reformatorów ateńskiego ustroju.

Przedstawia różnice między poszczególnymi ustrojami Aten.

Charakteryzuje podział społeczeństwa ateńskiego.

Wskazuje na mapie główne kierunki Wielkiej Kolonizacji oraz dostrzega związek między kolonią a polis.

Charakteryzuje dokonania reformatorów ustroju ateńskiego.

Wymienia instytucje władzy w Atenach.

Dokonuje oceny ustroju ateńskiego. Charakteryzuje funkcje poszczególnych instytucji władzy.

Podaje różnice między dzisiejszą demokracją a demokracją ateńską.

Przedstawia konsekwencje rozwoju ustroju demokratycznego w Atenach. Wykazuje się znajomością literatury.

13. Grecja w dobie wojen perskich

Zna przyczyny wojen grecko-perskich i przedstawia ich chronologię.

Wskazuje na mapie Persję i kierunki marszu wojsk perskich.             

Podaje podstawowe informacje na temat Persji.                 

Omawia konsekwencje wojen.

Dokonuje charakterystyki działań zbrojnych i wskazuje na mapie miejsca najważniejszych bitew.

Zna genezę powstania Związku Morskiego.

Zna sylwetki głównych dowódców wojskowych Grecji.

Wskazuje konsekwencje utworzenia Związku Morskiego.

Opisuje sytuację Aten i Sparty po wojnach z Persją.

Przedstawia rolę Aten i Sparty w walce o hegemonię w Grecji oraz konsekwencje tej rywalizacji.

14. Ateny w czasach Peryklesa. Społeczeństwo i gospodarka

Zna dokonania wcześniejszych reformatorów ustroju ateńskiego.

Zna pozycję kobiet i obcokrajowców w Atenach.

Określa cele i metody wychowania młodzieży w Sparcie i w Atenach.

Wymienia dokonania Peryklesa.

Porównuje prawa i obowiązki obywateli w Sparcie i w Atenach.

Dokonuje oceny reform Peryklesa.

Charakteryzuje stan gospodarki ateńskiej w V w. p.n.e.

Wskazuje rolę Peryklesa w wykształceniu się ustroju demokratycznego w Atenach.

Analizuje teksty źródłowe.

15. Walka o hegemonię w Grecji w V–IV w. p.n.e.

Wymienia przyczyny wojny peloponeskiej.

Wyjaśnia powody klęski Aten w wojnie o hegemonię i przedstawia skutki tej wojny dla Sparty.

Omawia rozwój terytorialny Macedonii.

Wskazuje na mapie Macedonię i miejsca głównych konfliktów na terenie Grecji.

Wymienia reformy Filipa II.

Przedstawia przyczyny umożliwiające przejęcie hegemonii w Grecji przez Macedonię.

Charakteryzuje stosunek Greków do Persów i potrafi wyjaśnić, dlaczego Grecy, mimo odparcia ataku potęgi perskiej, ulegli Macedończykom.

16. Świat grecki w epoce hellenistycznej

Podaje podstawowe informacje na temat Aleksandra Wielkiego.

Charakteryzuje sytuację wewnętrzną Persji.

Wymienia przyczyny wypraw Aleksandra. Przedstawia cechy kultury hellenistycznej.

Wyjaśnia przyczyny sukcesów Aleksandra.

Podaje cechy kultury hellenistycznej.

Przedstawia organizację terenów podbitych. Charakteryzuje postawy ludności podbitej wobec najeźdźców.

Wskazuje główne ośrodki władzy po śmierci Aleksandra Wielkiego.

Ocenia rolę Aleksandra Wielkiego w rozwoju kultur Morza Śródziemnego. Wskazuje całokształt przyczyn podjęcia wypraw przez Aleksandra.

Przedstawia konsekwencje jego wypraw.

17. Religia Greków

Wymienia bogów greckiego panteonu.

Podaje charakterystyczne cechy religii greckiej.

Porównuje religię Greków do religii innych państw starożytnego Wschodu.

Wyjaśnia, jaką rolę w religii greckiej pełniły mity, i określa, jak wpływały one na oddawanie czci bogom.

Wskazuje na elementy religijne w igrzyskach. Przedstawia podobieństwa i różnice między antycznymi i współczesnymi igrzyskami olimpijskimi.

18. Nauka grecka w epoce klasycznej

Zna pojęcie: filozofia.

Charakteryzuje jońską filozofię przyrody i wymienia jej reprezentantów.

Potrafi wymienić i krótko scharakteryzować poszczególnych filozofów i szkoły filozoficzne, w tym historiografię.

Potrafi wyjaśnić, dlaczego filozofia powstała narodziła się w Grecji, porównuje z grecka myśla filozoficzną dorobek cywilizacji dalekowschodnich.

Wykazuje się wiedzą wykraczającą poza podstawę programową.

Potrafi uzasadnić własne zdanie na temat wpływu filozofii i greckiego stylu życia na następne pokolenia.

19. Literatura i sztuki piękne w VI–IV w. p.n.e.

Wymienia podstawowe style architektoniczne i gatunki literackie, które powstały w Grecji.

Podaje konkretne przykłady osiągnięć Greków w dziedzinie architektury, rzeźby, literatury.

Potrafi periodyzować dzieje kultury greckiej, wskazuje wydarzenia przełomowe oraz ich twórców.

Wskazuje tendencje wspólne dla rozwoju greckiej nauki oraz literatury i sztuki między VI a IV w. p.n.e.

Wykazuje się wiedzą wykraczającą poza podstawę programową.

Potrafi uzasadnić własne zdanie na temat doniosłości osiągnięć kultury greckiej i jej wpływu na życie współczesne.

IV. Starożytny Rzym

22. Początki Rzymu. Od założenia miasta do utrwalenia władzy w Italii

Wymienia warunki i okoliczności osadnictwa na Półwyspie Apenińskim.

Zna mity o początkach Rzymu.

Porównuje zasady powstania Rzymu z okolicznościami powstania greckich polis.

Dokonuje analizy źródeł i mitów dotyczących dziejów Rzymu.

Charakteryzuje życie w starożytnym Rzymie.

Dokonuje analizy porównawczej wiedzy o Rzymie z czasów starożytnych i współczesnych.

Opisuje skutki osadnictwa Italików na Półwyspie Apenińskim.

Podaje źródła do dziejów Rzymu i jego mieszkańców.

Ocenia zasady budowy nowego państwa Rzym.

Ocenia i porównuje współczesną wiedzę, źródła i mity dotyczące kultury Etrusków, Italików.

Dokonuje ocen komparatywnych oraz analizuje źródła historyczne.

Wskazuje czynniki jednoczące i różnicujące mieszkańców Rzymu.

23. Od Italii do imperium śródziemnomorskiego

Ocenia najważniejsze wydarzenia z podbojów Rzymu.

Zna podłoże, przyczyny i przebieg wojen punickich.

Opisuje przebieg ekspansji Rzymu na południową część Półwyspu Apenińskiego i poza Rzym.

Dokonuje analizy wojen punickich, wymienia terytoria zajęte przez Rzym w okresie cesarstwa.

Umie podzielić rozwój terytorialny państwa na etapy.

Porównuje zasięg podbojów w okresie republiki i cesarstwa.  Dostrzega symptomy kryzysu państwa.

Wskazuje na mapie rozwój imperium.

Opisuje skutki wojen prowadzonych przez Rzym.

Ocenia postawę dowódców rzymskich.

Wie, co oznacza powiedzenie: „Kości zostały rzucone”.

Opisuje politykę Rzymu na pograniczu z Germanami.

Wymienia przyczyny upadku państwa.

Dokonuje ocen komparatywnych wojen w starożytnym Rzymie i charakteryzuje sposoby ich prowadzenia.

Porównuje terytorium imperium rzymskiego z zasięgiem terytorialnym państw hellenistycznych.

Wskazuje zasięg obszaru kultury helleńsko-greckiej.

24. Ustrój Rzymu – od republiki do dyktatury Cezara

Zna i rozumie strukturę społeczną republiki i jej urzędów.

Omawia problem obywatelstwa w republice rzymskiej oraz istnienie armii obywatelskiej i zawodowej.

Opisuje proces ewolucji ustroju rzymskiego u schyłku republiki.

Opisuje i ocenia zmiany w zakresie roli urzędów w republice – także w odniesieniu do reform Juliusz Cezara.

Dokonuje oceny życia w Grecji i Rzymie.

Charakteryzuje przemiany ustrojowe.

Ocenia wpływ prawa rzymskiego na prawodawstwo współczesne. 

25–26. Ustrój Rzymu w okresie cesarstwa – od pryncypatu do jedynowładztwa

Zna i rozumie strukturę społeczną cesarstwa i jego urzędów.

Porównuje obowiązki, jakie mieli urzędnicy w republice i cesarstwie. Zna i rozumie zasady powstawania prowincji.

Zna i przedstawia cechy pryncypatu i dominatu.

Opisuje urzędy republiki i cesarstwa.

Dokonuje analizy porównawczej pryncypatu i dominatu.

Przedstawia Gajusza Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta.

Charakteryzuje przemiany ustrojowe w Rzymie.

Zna przyczyny upadku imperium i jego trwałego podziału.

Ocenia przemiany dominatu i tetrarchii oraz przedstawia sylwetki i rolę ostatnich władców.

Przedstawia własną ocenę wad i pozytywów ustroju cesarskiego, podbudowując wypowiedź odpowiednimi przykładami.

Analizuje źródła historyczne i poddaje je krytyce.

27. Społeczeństwo rzymskie. Od arystokracji senatorskiej do wiejskich niewolników

Wymienia grupy składające się na społeczeństwo rzymskie.

Zna podłoże walk społecznych w Rzymie pomiędzy patrycjuszami a plebsem.

Charakteryzuje pozycję społeczną i polityczną nowych warstw społecznych – arystokracji i ekwitów.

Wskazuje i omawia zależności między gospodarką a rozwojem terytorialnym państwa rzymskiego.

Omawia zmiany wywołane powstaniem instytucji kolonatu.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

Przedstawia przyczyny kryzysu rzymskiej polityki agrarnej i wyciąga z tego wnioski dotyczące przyczyn upadku całego imperium.

Uzasadnia własne zdanie.

28. Religia w starożytnym Rzymie. Od pogaństwa do monoteizmu chrześcijańskiego

Zna systemy religijne Rzymu i działalność Jezusa Chrystusa.

Wyjaśnia, na czym polegała hellenizacja religii rzymskiej.

Porównuje systemy religijne starożytnego Rzymu, rozróżnia judaizm i chrześcijaństwo.

Zna pojęcia: synkretyzm, edykt, biskup, synod, sobór, dogmat, herezja, monastycyzm, i operuje nimi.

Przedstawia rolę Jezusa Chrystusa, apostołów, pojawienia się pierwszych gmin chrześcijańskich.

Stosuje poznane pojęcia i opisuje kształtowanie się nowego systemu religijnego.

Podaje różnice między kultem publicznym a prywatnym w starożytnym Rzymie.

Omawia proces powstawania religii państwowej oraz uzasadnia własne zdanie dotyczące tworzenia się ruchów uznawanych za heretyckie.

29. Kultura Rzymu. Literatura, piśmiennictwo, nauka

Potrafi wymienić najważniejsze osiągnięcia starożytnego Rzymu.

Wymienia twórców literatury rzymskiej i ich dzieła.

Zna i rozumie prawne i filozoficzne systemy Rzymu.

Przedstawia zasady prawa rzymskiego.

Analizuje i przedstawia twórców kultury Rzymu.

Zna i rozumie pojęcie dorobek cywilizacyjny.

Wymienia i opisuje osiągnięcia Rzymu i jego prowincji.

Wyciąga samodzielnie wnioski dotyczące osiągnięć starożytnego Rzymu.

Dokonuje prezentacji źródeł dorobku cywilizacyjnego Rzymu i je analizuje.

Rozumie i ocenia źródła dorobku Rzymu.

Podaje najważniejsze elementy powiązań Rzymu z kulturą grecką i jego prowincjami.

Dostrzega zależności między kulturą a nauką i innymi dziedzinami życia w Rzymie i jego prowincjach.

Dostrzega znaczenie osiągnięć starożytnego Rzymu dla współczesności oraz jego wkład w rozwój kultury europejskiej i światowej.

30. Architektura starożytnego Rzymu

Wymienia charakterystyczne rodzaje budowli rzymskich.

Podaje cechy architektury i sztuki rzymskiej oraz przykłady ich występowania.

Porównuje osiągnięcia rzeźbiarstwa rzymskiego z greckim.

Przedstawia nowe idee, jakie chrześcijaństwo wniosło do sztuki i architektury rzymskiej.

Zestawia wszystkie osiągnięcia rzymskie i na ich podstawie przedstawia obraz życia w starożytnym Rzymie.

Poszerza zdobyte wiadomości o analizę źródeł.

Udowadnia wkład Rzymian w rozwój światowej cywilizacji.

31. Antyczne korzenie kultury średniowiecznej

Podaje wpływ chrześcijaństwa na przemiany kultury późnoantycznej.

Potrafi ocenić wpływ barbarzyńców na kulturę rzymską i odwrotnie.

Omawia wizerunek antyku w oczach ludzi średniowiecza.

Dostrzega wpływ antyku na kształcenie w dobie średniowiecza, a zwłaszcza na system sztuk wyzwolonych.

Potrafi ocenić podporządkowanie celom kościelnym intelektualnej spuścizny starożytności i wkład wczesnośredniowiecznych uczonych w ocalenie tego dorobku.

V. Wczesne średniowiecze – w kręgu trzech cywilizacji: bizantyńskiej, arabskiej i łacińskiej           

34–35. Cesarstwo bizantyńskie w VI–XI w.

Pamięta podział państwa rzymskiego i wskazuje Bizancjum na mapie.

Określa cechy systemu władzy cesarskiej w Bizancjum.

Wymienia zasady organizacji Kościoła.

Wyjaśnia, dlaczego od VII w. Cesarstwo Wschodniorzymskie nazywano Cesarstwem Bizantyńskim.

Przedstawia czynniki decydujące o rozwoju cesarstwa za panowania Justyniana Wielkiego.

Wskazuje w organizacji Cesarstwa Bizantyńskiego elementy tradycji rzymskiej i wschodniej (hellenistycznej).

Dokonuje samodzielnej i krytycznej oceny polityki i kultury Bizancjum, porównując jez wczesnośredniowieczną kulturą arabskąi kulturą zachodnioeuropejską.

36–37.

Islam – powstanie imperium arabskiego

Zna podstawowe informacje o Arabach i ich ekspansji w VII–X w. Zna podstawowe informacje o Mahomecie i jego nauce.

Omawia działalność Mahometa.

Wymienia kierunki ekspansji arabskiej we wczesnym średniowieczu.

Potrafi wymienić najważniejsze osiągnięcia kultury arabskiej.

Wyjaśnia pojęcia: islam, Koran, sunna, szyici, sunnici, kalif/kalifat, emir/emirat.

Wskazuje na mapie obszary, które znalazły się w obrębie imperium arabskiego w VIII–X w.

Charakteryzuje kulturę Arabów we wczesnym średniowieczu i ich stosunek do podbitej ludności.

Charakteryzuje zasady islamu i omawia przyczyny rozłamu tej religii (szyici i sunnici).

 Charakteryzuje kulturę arabską we wczesnym średniowieczu, wskazując jej osiągnięcia w poszczególnych dziedzinach.

Przedstawia wpływ islamu na rozwój państwa arabskiego.

Dokonuje samodzielnej i krytycznej oceny kultury arabskiej, porównując ją z wczesnośredniowiecznymi kulturami: bizantyńską i zachodnioeuropejską.

38–39. Monarchia Karola Wielkiego. Powstanie i rozwój nowych państw w IX—XII w.          

Umieszcza w czasie i przestrzeni królestwo Franków. 

Zna nazwy dynastii panujących w państwie frankijskim.

Wymienia nazwy obszarów, które weszły w skład monarchii karolińskiej.

Zna daty koronacji cesarskiej Karola Wielkiego i traktatu w Verdun oraz jego główne postanowienia.

Zna wagę chrztu Chlodwiga.

Zna  główne zasady prawa Franków (Lex Salica) oraz definicję monarchii patrymonialnej i jej struktury.

Dostrzega znaczenie epoki karolińskiej w dziejach Europy Zachodniej we wczesnym średniowieczu.

Przedstawia proces historyczny Franków.

Wyjaśnia rolę Franków (dynastie Merowingów i Karolingów) wkształtowaniu monarchii wczesnego średniowiecza.

Omawia „renesanskaroliński” i rozumie jego znaczenie w procesie kształtowaniakultury zachodnioeuropejskiej.

Posługuje się mapąwomawianiu rozwoju terytorialnego państwa Franków.

Zna źródła historyczne odnoszące się do dziejów Franków.

Charakteryzuje struktury monarchii patrymonialnej.

Omawia i charakteryzuje stosunki Franków z cesarstwem rzymskim od II do V w. oraz postanowienia prawa frankijskiego w sprawach społecznych, gospodarczych i politycznych.

Wymienia nazwy stanowisk urzędników i charakteryzuje zakres ich kompetencji.

Rozumie i wyjaśnia znaczenie bitwy pod Poitiers.

Dokonuje samodzielnej, krytycznej oceny okresu hegemonii frankijskiej na Zachodzie i oceny „renesansu karolińskiego” na podstawie dobranych przez siebie fragmentów źródeł historycznych.

W cesarskiej koronacji Karola Wielkiego dostrzega konflikt papocezaryzmu z  cezaropapizmem i wyjaśnia, w czym ów konflikt się wyraził.

Zna i rozumie pojęcia dotyczące epoki oraz charakteryzuje jej główne postacie.

40. Słowiańszczyzna i Skandynawia we wczesnym średniowieczu

Wymienia nazwy plemion słowiańskich osiadłych w Europie pomiędzy V a IX w.

Zna nazwy grup, na które podzieliły się plemiona słowiańskie podczas zasiedlania Europy, i  nazwy słowiańskich państw powstałych pomiędzy VII a X w.

Wymienia grupy, na jakie dzielili się Słowianie, oraz wie, która grupa zajmowała w X w. obszary między Odrą a Wisłą.

Wskazuje na mapie państwa, które powstały w X w. na gruzach państwa wielkomorawskiego.

Omawia zmiany na obszarze zamieszkałym przez Słowian Wschodnich.

Zna ośrodki w Nowogrodzie Wielkim i Kijowie oraz fakt przekazania władzy normandzkiemu wodzowi Rurykowi.

Analizuje krok Włodzimierza Wielkiego przyjęcia chrztu w obrządku greckim.

Zna plemiona Skandynawii (Jutowie, Wandalowie, Longobardowie), które od V w. współuczestniczyły w tworzeniu nowej organizacji politycznej Europy, a w IX w. rozpoczęły proces konsolidacji politycznej Skandynawii i formowanie państw wielkoplemiennych.

Charakteryzuje okoliczności polityczne, społeczne i kulturowe kształtowania się państw słowiańskich, krytycznie odnosząc się do zagadnienia udziału obcych (niesłowiańskich) plemion w formowaniu państw słowiańskich.

Wykazuje wiedzę opartą na lekturze wybranej literatury przedmiotu.

43. Państwo gnieźnieńskie – początki państwa polskiego

Wskazuje na mapie plemiona zamieszkujące ziemie polskie i ich siedziby.

Opisuje położenie pierwotnej domeny Piastów i ocenia, na których obszarach państwa gnieźnieńskiego zagęszczenie osadnictwa było największe w połowie X w.

Wie, w jakich miejscach wznoszono grody i jakie było ich przeznaczenie.

Określa styl architektoniczny palatium na Ostrowie Lednickim i wymienia charakterystyczne cechy tego stylu.

Wymienia etapy i kierunki ekspansji państwa gnieźnieńskiego za panowania Mieszka I.

Wyjaśnia, jaką rolę odgrywała drużyna w państwie Mieszka I.

Przedstawia sposób, w jaki Polanie stworzyli organizację państwową na ziemiach polskich.

Ocenia, czy ojcowizna Piastów znajdowała się na obszarach największej aktywności osadniczej i gospodarczej oraz uzasadnia swoją tezę.

44–45. Chrzest Mieszka – Polska w kręgu łacińskiej cywilizacji chrześcijańskiej               

Wie, że pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I z dynastii Piastów.

Zna daty chrztu Mieszka I i bitwy pod Cedynią.

Wie, jakie znaczenie dla państwa miała decyzja o przyjęciu chrześcijaństwa.

Wskazuje na mapie historycznej przypuszczalne granice państwa pod koniec panowania Mieszka I.

Wie, że głównymi źródłami do poznania najwcześniejszego okresu dziejów Polski jest kronika, spisana na początku XII w. przez autora nazywanego Gallem Anonimem, oraz niemiecka kronika Thietmara z XI w.

Opisuje organizację państwa pierwszych Piastów.

Wie, jaką rolę odgrywały w państwie drużyna książęca i grody.

Zna pojęcia: monarchia patrymonialna, komes, oraz legendy o pochodzeniu dynastii Piastów.

Ocenia, jakie miejsce w strukturze przestrzennej państwa Piastów zajmowały tereny zaliczane do pierwotnej domeny Piastów.

Wie, jakie obciążenia spoczywały na ludności w państwie Piastów.

Zna pojęcia: danina, stan, powóz, przewód, podwody.

Potrafi wskazać na mapie geograficznej przypuszczalny bieg granic państwa Mieszka I.

Dysponuje zasobem wiedzy i umiejętności znacznie wykraczającym poza poziom wymagany na ocenę bardzo dobrą.

Opisuje treść dokumentu Dagome iudex.

Samodzielnie dokonuje analizy przyczyn przyjęcia chrześcijaństwa.

46–47. Polska w czasach Bolesława Chrobrego

Zna daty zjazdu gnieźnieńskiego, pokoju w Budziszynie i koronacji królewskiej Bolesława Chrobrego.

Wie, jakie stosunki łączyły Chrobrego z cesarstwem niemieckim.

Zna okoliczności śmierci świętego Wojciecha.

Zna dzieje wyprawy biskupa Wojciecha do Prus.

Zna postanowienia zjazdu gnieźnieńskiego.

Wskazuje na mapie historycznej ziemie przyłączone do państwa przez Bolesława Chrobrego, kraj Prusów oraz Gniezno, Poznań, Wrocław, Kraków.

Ocenia, jakie znaczenie dla pozycji państwa polskiego miało prawo do inwestytury udzielone Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III.

Wie, jaką wagę dla kształtującej się struktury kościelnej miał fakt utworzenia metropolii gnieźnieńskiej.

Dokonuje samodzielnej, krytycznej analizy polityki Bolesława Chrobrego.

Potrafi wskazać na mapie granice państwa pod koniec panowania Bolesława Chrobrego.

Opisuje, jak układały się stosunki Bolesława Chrobrego z cesarstwem i innymi sąsiadami.

Ocenia znaczenie aktu koronacji dla pozycji władcy, zarówno w aspekcie stosunków wewnątrzpaństwowych, jak i na arenie międzynarodowej. Uzasadnia swoją opinię.

Umie dokonać porównania dwóch przekazów źródłowych dotyczących tego samego wydarzenia z czasów panowania Bolesława Chrobrego.

48. Rządy Mieszka II – kryzys państwa i upadek pierwszej monarchii piastowskiej w XI w.

Wie, że Mieszko II, następca Bolesława Chrobrego, został pokonany w 1031 r. przez koalicję niemiecko-ruską.

Potrafi wymienić następców Mieszka II.

Opisuje przyczyny buntu ludowego, najazd księcia Brzetysława i proces odbudowy państwa przez Kazimierza Odnowiciela.

Wskazuje na mapie historycznej przypuszczalne granice państwa Piastów pod koniec panowania Kazimierza Odnowiciela.

Opisujepanowanie Mieszka II.

Zna datę koronacji królewskiej i postacie Miecława oraz Rychezy.

Analizuje tekst źródłowy lub fragmentopracowania popularnonaukowego.

Umie scharakteryzować proces kształtowania się systemu feudalnego w państwiePiastów.

Wyjaśnia, dlaczego Mieszko II u kresu swojego panowania nie miał sojuszników.

 Wymienia przyczyny upadku pierwszej monarchii piastowskiej.

Wskazuje etapy rozkładu struktur państwowych w latach 1025–1039 oraz określa skutki osłabienia władzy centralnej w Polsce.

Analizuje krytycznie źródła historyczne.

VI. Pełne średniowiecze

51–52. Rywalizacja papiestwa z cesarstwem o prymat w średnio­wiecznej Europie

Wymienia główne postacie związane z omawianym tematem (Henryk IV, Fryderyk I Barbarossa, Fryderyk II, Grzegorz VII, Innocenty III).

Zna przyczyny sporu o inwestyturę.

Określa zakres władzy papieża w Kościele oraz jego stosunek do cesarza i innych władców świeckich.

Wyjaśnia, w jakich okolicznościach Kościół został podporządkowany władzy świeckiej, i rozważa konsekwencje tego procesu.

Określa płaszczyzny konfliktu papiestwa z cesarstwem w XI w.

Formułuje etapy narastania konfliktu między cesarstwem i papiestwem.

Ocenia polityczne skutki decyzji papieskiej o cofnięciu klątwy wobec cesarza Henryka IV.

Ocenia skutki rywalizacji władzy świeckiej i duchownej w świecie chrześcijańskim.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

Potrafi zająć własne stanowisko wobec omawianego problemu zarówno z perspektywy interesów Kościoła, jak i cesarstwa.

53–54. Wyprawy krzyżowe w XI–XIII w. Ekspansja chrześcijańskiej Europy

Zna pojęcie  wyprawy krzyżowe/krucjaty i wymienia główne krucjaty (I, II, III, IV) oraz ich daty.

Zna pojęcie: rekonkwista i nazwy zakonów rycerskich powstałych w epoce krucjat.

Zna pojęcie: krucjaty europejskie i odnosi je do akcji chrystianizacyjnej w kraju Prusów i Litwinów w XIII–XIV w.

Wymienia przyczyny rekonkwisty hiszpańskiej oraz przyczyny i skutki krucjat.

Zna przebieg wypraw krzyżowych.

Przedstawia stosunek islamu do judaizmu i chrześcijaństwa.

Wie, kto władał Palestyną od starożytności do X w.

Ocenia, jak układały się stosunki między Kościołem wschodnim a zachodnim chrześcijaństwem do X w.

Ocenia sytuację chrześcijan w Królestwie Jerozolimskim w pierwszej połowie XII w.

Omawia działania krzyżowców w zdobytych ziemiach lewantyńskich, dostrzegając przejawy kolonializmu zachodnioeuropejskich feudałów.

W wyrażanych opiniach odwołuje się do materiałów źródłowych.

Dokonuje krytycznej oceny krucjat z wykorzystaniem literatury uzupełniającej.

Samodzielnie analizuje, syntetyzuje i selekcjonuje gromadzoną wiedzę.

Dostrzega długofalowe skutki krucjat przejawiające się w stosunkach chrześcijan i muzułmanów; omawia je i wyjaśnia.

55–56. Państwo zakonu krzyżackiego nad Bałtykiem

Omawia okoliczności i cele powstania zakonów rycerskich.

Wymienia próby chrystianizacji plemienia Prusów podejmowane przez władców piastowskich.

Podaje przesłanki, które doprowadziły do powstania państwa zakonnego.

Wskazuje jego obszar na mapie.

Podaje przyczyny upadku władzy zakonu krzyżackiego w Prusach.

Wskazuje obszar państwa Zakonu na mapie i omawia jego rozwój terytorialny.

Omawia stosunek zakonu krzyżackiego do podbitej ludności pruskiej i wskazuje elementy ideologii krucjatowej w polityce jego władz.

Zna organizację wewnętrzną Zakonu.

Wyjaśnia, jaki wpływ wywarło państwo zakonne na sytuację polityczną oraz rozwój gospodarczy strefy nadbałtyckiej.

57–58. Kraje środkowej i wschodniej Europy w XII–XIV w.

Wymienia nowe zjawiska w rozwoju państw środkowej i wschodniej Europy w pełnym średniowieczu.

Omawia podbój Słowiańszczyzny połabskiej przez książąt niemieckich i wskazuje omawiane obszary na mapie.

Charakteryzuje ekspansję polityczną Rzeszy Niemieckiej na ziemie Słowian oraz akcję osadniczą, zwaną kolonizacją na prawie niemieckim.

Omawia sytuację wewnętrzną Królestwa Czeskiego w XIII w. i monarchii węgierskiej po śmierci króla Stefana I.

Ocenia wpływ najazdów mongolskich na dzieje wschodniej i środkowej Europy.

Wskazuje podobieństwa i różnice w rozwoju politycznym i gospodarczym Czech i Węgier.

Wymienia korzyści, jakie państwa środkowej Europy osiągnęły z rywalizacji między papiestwem a cesarstwem.

59. Państwa Europy Zachodniej w pełnym średniowieczu

Wskazuje na mapie poszczególne państwa europejskie i chaotycznie wymienia podstawowe przyczyny konfliktów między nimi.

Wymienia czynniki, które przyczyniły się do podziału dzielnicowego Rzeszy Niemieckiej, i powody, dla których cesarz niemiecki wspierał dążenia książąt do przekształcania wladanych[e1]  przez nich terytoriów w samodzielne władztwa polityczne.

Charakteryzuje rozkwit monarchii Kapetyngów za rządów Ludwika IX Świętego.

Omawia stosunki pomiędzy Anglią i Francją w XI–XII w.

 Omawia rozbicie polityczne Półwyspu Apenińskiego i wie, na czym polegała specyfika struktury politycznej Włoch w XI–XII w.

Wyjaśnia, dlaczego najgorętszymi zwolennikami idei jedności politycznej Włoch byli uczeni i pisarze.

Porównuje genezę ukształtowania się parlamentu w Anglii i we Francji oraz dostrzega podobieństwa i różnice w procesie kształtowania się europejskich systemów parlamentarnych.

W wyrażanych opiniach odwołuje się do materiałów źródłowych.

62–63. Odbudowa państwa i odrodzenie królestwa w czasach Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Szczodrego

Wymienia przyczyny kryzysu państwa polskiego w pierwszej połowie XI w.

Opisujeprzyczyny buntu ludowego, najazd księcia Brzetysława i proces odbudowy państwa przez Kazimierza Odnowiciela.

Wskazuje na mapie historycznej przypuszczalne granice państwa Piastów pod koniec panowania Kazimierza Odnowiciela.

Porównuje terytorium państwa polskiego w czasie rządów Bolesława Chrobrego i Kazimierza Odnowiciela.

 Przedstawia kolejność, w jakiej Kazimierz Odnowiciel poszerzał zasięg swojej władzy terytorialnej.

Zna przekazy kronikarskie Galla Anonima i Wincentego zwanego Kadłubkiem dotyczące konfliktu Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem. Dokonuje krytycznej analizy obu przekazów.

Wyjaśnia, jak się układały stosunki między papieżem a cesarzem w okresie reform gregoriańskich i sporu o inwestyturę.

Omawia, jak przebiegała organizacja struktur Kościoła w Polsce w latach 1025–1079.

Ocenia znaczenie uzyskania korony przez Bolesława Chrobrego, Mieszka II i Bolesława Szczodrego w kontekście późniejszych wydarzeń.

Uzasadnia tezę, że koronacja była wyrazem potęgi państwa lub ambicji jego władcy.

64. Władysław Herman i Bolesław Krzywousty –podbój Pomorza

Omawia kształt terytorialny i strukturę kościelną państwa Bolesława Śmiałego oraz wymienia powody, dla których musiał on opuścić Polskę.

Wymienia etapy konfliktu wewnętrznego w Polsce za rządów Władysława Hermana.

Wskazuje linię podziału Polski pomiędzy Zbigniewa a Bolesława po śmierci Władysława Hermana. Uzasadnia przyczyny takiego podziału.

Omawia etapy podboju Pomorza przez Bolesława Krzywoustego oraz relacje między władzą i Kościołem a społeczeństwem.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

Porównuje materiał ikonograficzny i samodzielnie wyciąga wnioski dotyczące symboliki oraz zakresu władzy poszczególnych Piastów.

65. Czasy „testamentu Bolesława Krzywoustego”

 Wymienia ziemie, które wchodziły w skład dzielnicy senioralnej.

Wskazuje ziemie łęczycką i sandomierską.

Omawia wprowadzony na mocy testamentu  Bolesława Krzywoustego podział kraju na cztery dzielnice.

Omawia i ocenia rywalizację pierwszych seniorów (dzieci Bolesława Krzywoustego) oraz upadek dzielnicy senioralnej.

Ocenia, co było nowym i jednocześnie najistotniejszym postanowieniem „testamentu” Krzywoustego, oraz jaka była główna przyczyna powstania dziedzicznych księstw dzielnicowych.

Wie, gdzie i kiedy w starożytności istniała kolegialna forma sprawowania władzy, oraz czy okoliczności powierzania władzy nad wybraną prowincją w państwie Piastów zdarzały się już wcześniej.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

66–67. Polska „suwerennych książąt”

Podaje najbardziej istotne cechy rozbicia dzielnicowego w Polsce.

Wymienia postanowienia w sprawie następstwa tronu krakowskiego, zawarte w tzw. statucie łęczyckim z 1180 r.

Określa granice państwa Henryków Śląskich. Wyjaśnia, co spowodowało upadek świetności „państwa Henryków” na Śląsku, oraz kto objął władzę w poszczególnych częściach władztwa Henryka Pobożnego po jego śmierci.

Potrafi odtworzyć tablicę genealogiczną potomków Bolesława Krzywoustego i wskazać kolejnych „seniorów” według kryterium wieku.

Omawia życie polityczne w Polsce czasów Kadłubka na podstawie fragmentów jego kroniki.

Ocenia relacje między monarchą a społeczeństwem.

Uzasadnia, czy książęta piastowscy byli władcami absolutnymi, oraz kto i w jakich okolicznościach podejmował decyzje polityczne.

68. Na drodze do królestwa

Wymienia władców Polski, którzy koronowali się przed Przemysłem II.

Wskazuje na mapie główne dzielnice Polski, państwo Krzyżaków, Czechy i Brandenburgię.

Wie, kto został uznany za patrona zjednoczenia państwa polskiego, i jakie czynniki decydowały o kształtowaniu się idei jednoczenia ziem polskich.

Potrafi wyjaśnić, co zadecydowało o poparciu Wacława II przez Polaków, i na czym opierały się prawa Henryka głogowskiego do Wielkopolski.

Wymienia czynniki, które zadecydowały o tym, że zjednoczenie ziem polskich stało się zasługą Władysława Łokietka.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

VII. Późne średniowiecze

71. Państwa Europy Zachodniej w późnym średniowieczu

 Potrafi wymienić główne problemy polityczne oraz przejawy kryzysu gospodarczego i społecznego w Europie późnego średniowiecza.

Łączy określenie wojna stuletnia z konfliktem francusko-angielskim.

Wymienia przyczyny kryzysu gospodarczego w XIV-wiecznej Europie Zachodniej.

Zna główne etapy wojny stuletniej.

Wymienia najpoważniejsze wstrząsy społeczne we Francji i w Anglii.

Wskazuje miejsca najważniejszych bitew wojny stuletniej.

Zna i rozumie pojęcia związane z omawianym tematem, posługuje się nimi właściwie.

Zna postacie związane z omawianym tematem i krótko je charakteryzuje.

Umie wyjaśnić, dlaczego epidemia dżumy błyskawicznie rozprzestrzeniła się w XIV-wiecznej Europie.

Wskazuje podobieństwa i różnice społecznych wstrząsów we Francji, Włoszech i w Anglii.

Zna przyczyny i skutki wojny stuletniej.

Charakteryzuje przyczyny kryzysu gospodarczego w XIV-wiecznej Europie.

Wyjaśnia, dlaczego ludność żydowską obwiniano za rozprzestrzenienie się dżumy w połowie XIV w.

Charakteryzuje przyczyny i skutki wstrząsów społecznych na późnośredniowiecznym Zachodzie.

Omawia sytuację polityczną krajów Półwyspu Apenińskiego i powstanie zjednoczonej Hiszpanii.

Charakteryzuje konsekwencje wojny stuletniej dla Francji i Anglii.

Formułuje własną ocenę społeczno-gospodarczych i politycznych procesów przebiegających w późnośredniowiecznej Europie.

Analizuje teksty źródłowe i samodzielnie konstruuje wnioski dotyczące omawianego tematu, konfrontuje je z opiniami zawartymi w wybranej literaturze uzupełniającej.

72. Europa Środkowo-Wschodnia w późnym średniowieczu – między rozkwitem a kryzysem

Zna nazwy państw średniowiecznej Europy Środkowo-Wschodniej i nazwy dynastii rządzących w tych państwach w okresie od ich powstania do XII–XIV w.

Zna genezę powstania państw: węgierskiego, czeskiego i ruskiego.

Wymienia główne postacie związane z tematem zajęć.

Omawia sytuację polityczną w Europie Środkowo-Wschodniej od XII do XIV w.

Wymienia przyczyny kryzysu Kościoła w XI w.

Wie, dlaczego wystąpienie Jana Husa spotkało się z tak wielką krytyką i w konsekwencji doprowadziło do jego śmierci.

Przedstawia na mapie zasięg terytorialny państw tego regionu Europy.

Charakteryzuje stosunki Czech, Rusi i Węgier.

Potrafi wskazać przyczyny i konsekwencje najazdu tatarskiego na Węgry i najazdu mongolskiego na Ruś Kijowską.

Wie, kiedy i w jakich okolicznościach założono pierwszą wyższą uczelnię na ziemiach polskich.

Podaje ośrodki, w których narodził się ruch reform Kościoła w XI w.

Zna postanowienia Złotej Bulli i ocenia jej znaczenie dla państwa węgierskiego.

Przedstawia ewolucję polityczną państw Europy Środkowo-Wschodniej w XII–XIV w.

Omawia różnice, jakie zarysowały się pomiędzy poszczególnymi odłamami ruchu husyckiego.

Wymienia dynastie europejskie, jakie rywalizowały o tron na Węgrzech.

Charakteryzuje główne problemy społeczno- polityczne regionu w omawianym okresie.

Przedstawia własną ocenę procesów politycznych i społeczno-gospodarczych w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, opierając ją na analizie źródeł historycznych oraz wybranej lekturze uzupełniającej.

73–74. Na rubieżach Europy łacińskiej: upadek Konstantynopola i zjednoczenie ziem ruskich

Wymienia kierunki uderzenia Tatarów na Europę w XIII w.

Wie, jaki wpływ na dzieje Europy Środkowo-Wschodniej wywarły najazdy Mongołów w XIII w.

Wskazuje etapy ekspansji imperium osmańskiego w XIV i XV w.

Odczytuje z mapy, które tereny zostały przyłączone, a które uzależnione od państwa Turków osmańskich.

Omawia stosunek władz tureckich do ludności chrześcijańskiej.

Wyjaśnia turecki system danin nałożony na ludność zamieszkującą podbite tereny.

Wymienia skutki, jakie  wywarło jarzmo tatarskie na rozwój Rusi.

Ocenia rolę i znaczenie cesarstwa bizantyńskiego dla świata średniowiecznego.

Charakteryzuje ekspansję Turków osmańskich na Bałkanach.

Omawia zmiany polityczne na Półwyspie Bałkańskim na przełomie XIII i XIV w. 

Porównuje współczesne podziały polityczne Bałkanów z zasięgiem panowania osmańskiego w XV w.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

VIII. Wprowadzenie do historii Polski

75. Polska Władysława Łokietka

Zna daty koronacji Przemysła II i Wacława II oraz Władysława Łokietka.

Wie, jakie ziemie weszły w skład państwa Łokietka.

Potrafi opisać działalność zjednoczeniową Władysława Łokietka.

Zna postać Jakuba Świnki i Jana Muskaty.

Wskazuje na mapie historycznej ziemie zjednoczone przez Władysława Łokietka pod koniec jego panowania.

Określa granice państwa polskiego w 1333 r.

Wskazuje ziemie zajęte przez zakon krzyżacki.

Opisuje kolejne próby zjednoczenia kraju w XIII w. i panowanie Przemyślidów na ziemiach polskich.

Zna postać Jana Luksemburskiego i fakt ekspansji czeskiej na Śląsku.

Wskazuje na mapie historycznej ziemie polskie, które nie weszły w skład Królestwa odrodzonego przez Władysława Łokietka (Pomorze Gdańskie, Pomorze Zachodnie, ziemia lubuska, Śląsk, Mazowsze), i wyjaśnia ich sytuację polityczną.

Wyjaśnia podłoże społeczne procesu jednoczenia ziem polskich w XIII i XIV w. oraz dokonuje krytycznej oceny działalności Władysława Łokietka.

Zna genezę i przebieg wojny polsko-krzyżackiej.

Wymienia ziemie, które znalazły się w bezpośrednim władaniu Kazimierza Wielkiego i były od niego zależne.

Wskazuje niezależne księstwa piastowskie, które pozostały poza granicami jednoczonego państwa polskiego.

Dysponuje zasobem wiedzy i umiejętności znacznie wykraczającym poza poziom wymagany na ocenę bardzo dobrą.

Wymienia przyczyny utraty Pomorza Gdańskiego przez Łokietka.

Ocenia skutki próby zbrojnego odzyskania Pomorza.

Wie, na jakiej podstawie opierały się roszczenia Jana Luksemburskiego do korony polskiej.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

76–77. Kazimierz Wielki – Corona Regni Poloniae

Ocenia, w jakim stanie Łokietek pozostawił państwo swojemu synowi Kazimierzowi. Wskazuje najważniejsze elementy polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego (zjazd w Wyszehradzie, pokój z Krzyżakami w Kaliszu) i wewnętrznej (ufundowanie Akademii w Krakowie).

Wie, jak kształtowały się stosunki Polski z sąsiadami za czasów panowania Kazimierza Wielkiego.

Opisuje politykę wewnętrzną Kazimierza Wielkiego, a także proces kształtowania się monarchii stanowej.

Zna pojęcia: statuty piotrkowskie, statuty wiślickie.

Wskazuje na mapie historycznej granice monarchii Kazimierza Wielkiego pod koniec panowania władcy.

Wskazuje ziemie odzyskane, zdobyte i te, które zostały zhołdowane lub czasowo objęte zwierzchnictwem.

Wymienia ziemie należące niegdyś do władztwa Piastów, które pozostawały poza obrębem państwa Kazimierza Wielkiego.

Zna działania podejmowane na rzecz odzyskania ziem śląskich, pomorskich i Mazowsza.

Wymienia przyczyny, dla których Kazimierz Wielki zawarł umowę o następstwie tronu w Polsce z Karolem Andegaweńskim.

Wyjaśnia, dlaczego Kazimierz Wielki w swoim testamencie spisanym przed śmiercią adoptował Kaźka słupskiego (swojego wnuka) i zapisał mu ziemie, które uważał za swoją dziedzinę.

Umie opisać politykę Kazimierza Wielkiego wobec Rusi Halicko-Włodzimierskiej i znaczenie podboju tej ziemi.

Umie dokonać samodzielnej, krytycznej oceny postaci Kazimierza Wielkiego i prowadzonej przez niego polityki.

Dostrzega skutki decyzji króla w sprawach następstwa tronu i krzyżackiej.

Porównuje politykę prowadzoną przez Władysława Łokietka z działaniami jego syna Kazimierza.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

78. Pod berłem Andegawenów

Wymienia terytoria, które znajdowały się we władzy Kazimierza Wielkiego u schyłku jego panowania.

Zna imiona następców Kazimierza Wielkiego z dynastii Andegawenów.

Omawia regencję Elżbiety Łokietkówny i jej rządy namiestnicze.

Zna postanowienia przywileju koszyckiego i potrafi wyjaśnić jego znaczenie.

Ocenia czyn Ludwika Węgierskiego, który po szybkiej koronacji wywiózł insygnia koronacyjne na Węgry, następnie złamał w postępowaniu sądowym testament ostatniego Piasta, przede wszystkim jego zapisy dla wnuka Kaźka.

Omawia zagadnienie sukcesji po Ludwiku Węgierskim i bezkrólewie w Polsce.

Wie, jakiego rodzaju związek rodzinny łączył Jadwigę Andegaweńską z Władysławem Łokietkiem.

 Wyjaśnia, dlaczego panowie polscy skłonni byli poprzeć kandydatkę na króla Polski tylko pod warunkiem jej stałego pobytu w Polsce.

Wyjaśnia, dlaczego Ludwik Węgierski musiał rokować z polskimi elitami kwestię sukcesji w Królestwie Polskim.

Omawia okoliczności i tryb podejmowania decyzji politycznych przez polskich dostojników i szlachtę.

Dokonuje analizy teksu źródłowego lub fragmentu opracowania popularnonaukowego związanego z omawianą problematyką.

79–80. Unia  Polski z Litwą – Krewo 1385 r.

Wie, że pierwszym królem z dynastii Jagiellonów był Władysław Jagiełło.

Wskazuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie i państwo zakonu krzyżackiego.

Zna położenie miejscowości Krewo, Horodło, Grunwald, Toruń.

Opisuje początki unii polsko-litewskiej.

Zna pojęcie: unia w Krewie w 1385 r.

Wymienia inne unie personalne zawarte przez władców Polski oraz wskazuje kraje i władców będących partnerami w tych układach.

Porównuje na podstawie zdobytej wiedzy organizację państwową Polski i Litwy, wskazuje podobieństwa i różnice.

Zna postaci Mendoga i Giedymina.

Wskazuje na mapie historycznej Wilno, Żmudź, Inflanty.

Potrafi opisać sytuację polityczną Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIV w.

Zna działania Jadwigi i Jagiełły na polu kultury i nauki.

Dostrzega słabe i mocne strony unii z Litwą oraz konsekwencje jej zawarcia.

Umie ocenić unię polsko-litewską zarówno z punktu widzenia historiografii polskiej, jak i litewskiej.

Wyjaśnia, co dla Krzyżaków oznaczał związek Polski i Litwy.

Ocenia, kto odniósł większą korzyść z zawarcia unii – Polska czy Litwa.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

81–82. Panowanie synów Jagiełły (1434–1492)

Wymienia poznane przywileje szlacheckie.

Wskazuje Malbork, Królewiec, Elbląg, Toruń, Chojnice i miejsca bitew stoczonych w wojnie trzynastoletniej.

Wymienia decyzje drugiego pokoju toruńskiego.

Wskazuje na mapie granicę podziału państwa zakonnego oraz Prusy Królewskie i Prusy Zakonne.

Wyjaśnia okoliczności wybuchu wielkiej wojny z zakonem krzyżackim i omawia jej skutki.

Zna powinności wielkiego mistrza krzyżackiego w świetle powstania lenna krzyżackiego.

Omawia politykę dynastyczną Jagiellonów w XV w.

Zna przyczyny, które spowodowały, że stany pruskie wypowiedziały Krzyżakom posłuszeństwo.

Podaje okoliczności unii personalnej z Węgrami.

Wyjaśnia, w jaki sposób Władysław Jagiełło zapewnił dziedziczenie tronu swojemu najstarszemu synowi, i przedstawia inne możliwe  rozwiązania.

Omawia politykę dynastyczną Jagiellonów w XV w.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

IX. Obraz średniowiecznej Europy: władza, społeczeństwo,
Kościół, gospodarka i kultura

85. Władza królewska i ustrój państw europejskich w średniowieczu

Wymienia królów panujących w średniowiecznej Europie.

Omawia charakter władzy i kompetencje cesarzy rzymskich.

Charakteryzuje strukturę, skład i kompetencje parlamentu angielskiego.

Wyjaśnia, na czym opierał się autorytet władzy królewskiej w średniowieczu.

Porównuje organizację państwa wczesnofeudalnego i monarchii stanowej.

Opisuje formy uczestniczenia społeczeństwa w rządzeniu państwem od VI do XV w.

Porównuje rozwój władzy królewskiej w Niemczech, Francji i Anglii w okresie od X do XV w.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

86. Władca – od panów przyrodzonych do monarchów elekcyjnych

Wymienia insygnia władzy książęcej i królewskiej widoczne na monetach i  pieczęciach, zamieszczone w podręczniku oraz  innych źródłach ikonograficznych.

Wskazuje różnicę pomiędzy pozycją króla i księcia w państwie.

Omawia najważniejsze prawa i ograniczenia władzy króla oraz wie,  czego oczekiwano od monarchy jako najważniejszej instytucji w państwie.

Wyjaśnia okoliczności, w jakich następowało przejmowanie władzy wielkoksiążęcej w Polsce w XII w. i w epoce jednoczenia państwa, oraz zna czynniki, które o tym decydowały.

Samodzielnie omawia ewolucję ustroju państwa polskiego od pierwszych Piastów do Ludwika Węgierskiego oraz ocenia wagę i kierunek tych przemian dla przyszłości państwa.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

87. Państwo: najważniejsze instytucje i urzędy

Wymienia najważniejsze urzędy państwowe.

Wyjaśnia, w jaki sposób Polacy podejmowali decyzje o wyborze monarchy w okresie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego.

Przedstawia przyczyny wprowadzenia urzędu starosty i jego funkcje.

Zna podział administracyjny kraju.

Wyjaśnia, w jaki sposób Władysław Jagiełło rozwiązał problem sukcesji tronu po swojej śmierci.

Omawia genezę i rozwój dwuizbowego sejmu oraz relacje zachodzące między sejmem i sejmikami.

Zna kompetencje poszczególnych urzędników.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

88. Społeczeństwo średniowieczne - między więziami osobistymi a prawem i przywilejami     

Zna pojęcia: feudalizm, poddaństwo, immunitet, alodium, beneficjum, feudum.

Wymienia formy zgromadzeń stanowych w poznanych państwach europejskich.

Zna przyczyny i skutki migracji ludności żydowskiej.

Przedstawia okoliczności pojawienia się w Anglii i Francji zgromadzeń stanowych.

Omawia genezę stosunków feudalnych w państwie Franków.

Wyjaśnia istotę wyodrębnienia się stanów w społeczeństwie średniowiecznym oraz porównuje je do podstaw, na jakich opierał się porządek społeczny w starożytnej Grecji i Rzymie.

Przedstawia i ocenia różnice w rozwoju demograficznym poszczególnych części Europy.

Wskazuje okresy wzrostu i depresji demograficznej oraz wie, czy na te zmiany mogły mieć wpływ wydarzenia polityczne.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

89. Społeczność wiejska

Wyjaśnia pojęcia: sołtys, rataj, opole, danina, pańszczyzna, trójpolówka.

Wymienia kategorie ludności, jakie zamieszkiwały wieś w okresie przedlokacyjnym.

Omawia strukturę społeczną wsi późnośredniowiecznej.

Charakteryzuje zmiany, jakie w strukturze społeczności wiejskiej przyniosła kolonizacja na prawie niemieckim.

Wymienia i ocenia korzyści płynące z kolonizacji gruntów nowych i z prawa niemieckiego.

Przedstawia i ocenia przyczyny, które sprawiły, że zasady nowej organizacji wsi i czynszu upowszechniły się również we wsiach z dawnym polskim prawem.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

90. Społeczność miejska

Wymienia najważniejsze ośrodki miejskie w Europie Zachodniej i wskazuje je na mapie.

Wyjaśnia, na czym polegał nowy model organizacji społecznej gminy miejskiej.

Omawia pozycję Żydów w średniowiecznej społeczności polskiej.

Przedstawia proces lokacji miasta i kształtowanie się samorządu.

Zna i wyjaśnia różne rodzaje praw lokacyjnych.

Przedstawia sposób, w jaki mieszczanie Europy Zachodniej organizowali samorządną i niezależną wspólnotę mieszkańców, oraz umie go odnieść do sytuacji na ziemiach polskich.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

91–92. Społeczeństwo polskie w XIV–XV w. – ukształtowanie
stanu szlacheckiego

Wie, czym były przywileje.

Wie, w którym wieku ukształtował się sejm i z jakich izb składał.

Wyjaśnia, czym było prawo rycerskie i z czego wynikało jego posiadanie.

Zna pojęcia: sejmik ziemski, konfederacja, statut warcki, przywilej piotrkowski.

Omawia okoliczności, w jakich dochodziło do wystawiania przez polskich monarchów przywilejów szlacheckich.

Opisuje główne przywileje, które stały się podstawą ustroju rzeczypospolitej szlacheckiej.

Umie opisać wzrost ekonomicznej i politycznej aktywności średniej szlachty w XVI w.

Charakteryzuje początkowy etap demokracji szlacheckiej, dostrzegając zarówno jej słabości, jak i zalety.

Ocenia politykę wewnętrzną polskich władców wobec stanu szlacheckiego.

Krytycznie analizuje tekst źródłowy.

93–94. Kościół i papiestwo w średniowieczu – wyzwalanie z zależności od władzy świeckiej, czyli walka o „dominium mundi”

Zna pojęcia: schizma, papież, sobór, kurialiści, koncyliaryści.

Omawia przyczyny schizmy wschodniej i wyjaśnia, na czym polegała reforma gregoriańska.

Charakteryzuje wpływ władzy świeckiej na sytuację Kościoła i losy papiestwa.

Omawia przyczyny i postulaty reformy Kościoła w X–XI w. oraz zna zakres władzy papieża nad Kościołem w XI i XII w.

Wyjaśnia, jak zmieniała się rola soborów w życiu wewnętrznym Kościoła, oraz zna przyczyny, które doprowadziły do wzrostu i upadku autorytetu papiestwa.

Ocenia postać Grzegorza VII przez krytyczną analizę tekstów źródłowych.

95. Życie religijne w średniowiecznej Europie – wiara źródłem
jedności i konfliktów

Zna pojęcie: herezja.

Wymienia zakony powstałe w Europie.

Wymienia poznane już herezje i określa ich główne założenia ideowe.

Charakteryzuje pobożność człowieka żyjącego w X–XI w.

Wymienia przyczyny reform monastycznych i powstawania nowych zakonów w X–XIII w.

Wyjaśnia, na czym polegała hierarchiczna struktura Kościoła i monarchiczna władza papieża nad Kościołem.

Wyjaśnia różnice między herezjami wywodzącymi się z ruchu dobrowolnego ubóstwa a katarami.

Samodzielnie ocenia, czy wśród poglądów średniowiecznych heretyków są poglądy  akceptowane przez współczesny Kościół katolicki.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

96. Kościół w Polsce – chrystianizacja. Kościół w rękach władcy

Przedstawia okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I.

Zna godności w kapitule (prałatury) – prepozyt, archidiakon, dziekan, kantor, kustosz, scholastyk.

Omawia relacje między Kościołem a państwem za pierwszych Piastów.

Wymienia etapy rozwoju organizacji kościelnej na ziemiach polskich.

Ocenia rolę i znaczenie duchownych oraz Kościoła w tworzeniu struktur monarchii Piastów. 

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

99. Gospodarka Europy średniowiecznej – handel i rzemiosło w cieniu gospodarki rolnej

Wymienia rodzaje renty feudalnej.

Wyjaśnia, na czym polegał roczny podział uprawy w systemie trójpolowym oraz zna wady i zalety tego sposobu uprawy roli.

Wskazuje szlaki handlowe stref hanzeatyckiej i śródziemnomorskiej, wyliczając miasta znajdujące się na ich trasie.

Wymienia towary, jakimi handlowano w strefie hanzeatyckiej.

Charakteryzuje czynniki, które określały rozwój gospodarczy Europy w średniowieczu, odwołując się m.in. do stref gospodarczych – śródziemnomorskiej i hanzeatyckiej.

Wyjaśnia, na czym polegał postęp w rolnictwie w XI i XII w. i jaki wpływ wywarł na strukturę włości feudalnej.

Porównuje produkcję rzemieślniczą z wytwarzaniem towarów w systemie nakładczym.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

100. Miasta i mieszczaństwo w średniowieczu – nowa forma miasta i organizacji jego mieszkańców

Wskazuje na mapie najważniejsze ośrodki miejskie Europy i Polski.

Pamięta o rozwoju miast w starożytności.

Wymienia przyczyny powstania gmin miejskich.

Omawia schemat samorządu miejskiego.

Omawia proces lokowania miast na Śląsku i w Małopolsce w okresie średniowiecza.

Wymienia najstarsze lokacje miejskie na ziemiach polskich.

Wskazuje regiony ziem polskich, w których najczęściej lokowano miasta na prawie niemieckim – magdeburskim i lubeckim.

Wyjaśnia, na czym polegała specyfika rozwoju ośrodków miejskich w północnej i środkowej Italii.

Wie, w jakich latach lokowano najwięcej miast w środkowej Europie i w których dziesięcioleciach przyrost liczby zakładanych miast był największy.

Omawia czynniki sprzyjające procesowi urbanizacji Europy i wyjaśnia, czy proces ten przebiegał w sposób jednolity w całej Europie między XII a XV w.

Wskazuje elementy średniowiecznego układu przestrzennego, które przetrwały do czasów współczesnych.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

101. Gospodarka na ziemiach polskich – od prawa książęcego do kolonizacji niemieckiej

Wymienia powinności poddanych wobec monarchy, jakie wynikały z systemu prawa książęcego.

Wyjaśnia, w jaki sposób Kazimierz Wielki dokonał modernizacji domeny królewskiej.

Zna założenia reformy groszowej Kazimierza Wielkiego.

Charakteryzuje organizację wielkiej włości ziemskiej.

Wymienia czynniki, które ograniczały średniowieczny handel lądowy.

Przedstawia sposób uczestnictwa Polski w wielkim handlu.

Omawia i ocenia wewnętrzną politykę władców wspierających krajowy handel poprzez przywileje udzielane miastom.

Ocenia znaczenie, jakie dla rozwoju państwa miały skutki wynikające z postępów osadnictwa oraz rozwoju rzemiosła i handlu.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

102. Wiedza i nauka w średniowieczu (tradycja antyczna,  uniwersalizm, nowe formy kształcenia)

Wskazuje na mapie najstarsze europejskie uniwersytety.

Charakteryzuje politykę kulturalną kalifów i wymienia najważniejsze osiągnięcia kulturowe cywilizacji Dalekiego Wschodu oraz ponadczasowe osiągnięcia kultury  antyku.

Porównuje dziedziny kultury, w których dominowali Grecy, z tymi,  w których nowatorstwem wykazali się Rzymianie, i zestawia je z osiągnięciami renesansu karolińskiego jako naturalnej kontynuacji procesu.

Dostrzega i ocenia rolę cesarstwa bizantyńskiego w przechowaniu dorobku naukowego cywilizacji grecko-rzymskiej oraz przekazaniu tradycji antycznej Europie Zachodniej.

Zna rodzaje ośrodków edukacyjnych w średniowiecznej Europie i wie, które z nich przetrwały do dzisiaj.

Wyjaśnia, dlaczego dla określenia rozkwitu nauki w czasach karolińskich i w XII w. używamy terminu renesans.

Wymienia elementy średniowiecznej kultury umysłowej, które przetrwały do naszych czasów.

103. Kultura i sztuki piękne – między jednością a zróżnicowaniem
stanowym i terytorialnym

Wymienia style architektoniczne średniowiecza i ich główne cechy.

Charakteryzuje cechy architektoniczne gotyckiej bazyliki oraz wymienia główne zabytki tego typu w Europie i w Polsce.

Wymienia najwybitniejsze dzieła literatury, architektury, malarstwa i rzeźby okresu średniowiecza oraz wyjaśnia, jak zmieniała się rola twórcy – artysty w okresie średniowiecza.

Dostrzega rosnącą rolę języków narodowych.

Wskazuje drogi rozprzestrzeniania się myśli humanistycznej w Europie.

Zna genezę humanizmu.

Ocenia przemiany światopoglądowe.

Wskazuje przyczyny rosnącej roli języków narodowych.

Wykazuje się znajomością treści dzieł literackich.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

104. Literatura i piśmiennictwo – Polska w kręgu kultury słowa pisa­nego

Wymienia najważniejsze zabytki kultury średniowiecznej Polski.

Zna najwybitniejszych twórców i wskazuje największe ośrodki kultury polskiej na mapie.

Omawia początki piśmiennictwa w Polsce.

Wyjaśnia rolę przyjęcia chrztu w 966 r. jako symbolicznego wejścia Polski w krąg kultury łacińskiej.

Wie, kiedy literatura polskojęzyczna zaczęła powstawać na szerszą skalę.

Wymienia średniowieczne dzieła polskojęzyczne i określa ich gatunek literacki.

Przedstawia przejawy synkretyzmu i uniwersalizmu w polskiej kulturze średniowiecza.

Rozpoznaje na ilustracjach zabytki polskiej architektury średniowiecza.

Charakteryzuje rozwój polskiej oświaty w średniowieczu.

Wykazuje się znajomością dzieł polskiej literatury średniowiecznej.

Wskazuje elementy rodzime w kulturze polskiego średniowiecza.

Krytycznie analizuje źródła historyczne.

105–106. Architektura i sztuki piękne – od sztuki przedromańskiej do
gotyku

Określa wiek, w którym na zachodzie Europy upowszechniła się sztuka romańska i gotycka.

Wymienia elementy architektoniczne charakterystyczne dla architektury romańskiej i gotyckiej.

Wymienia obszary działalności Kazimierza Wielkiego i ocenia znaczenie polityki tego króla dla państwa oraz jego obywateli.

Porównuje na podstawie ilustracji w podręczniku architekturę gotyku w Polsce i Europie Zachodniej oraz wskazuje podobieństwa i różnice.

Wymienia argumenty uzasadniające słuszność nadania ostatniemu Piastowi przydomka „Wielki”.

Krytycznie analizuje historyczne źródła pisane i ikonograficzne.